Više od 700 rudara rudnika Stari trg kombinata Trepča treći dan štrajkuju na 750 metara ispod zemlje u znak suprotstavljanja odluci Vlade Kosova, usvojene u Skupštini, da se odloži razmatranje pitanja preuzimanja vlasništva nad kombinatom Trepča.
Njihov štrajk je podsjetio na dešavanja iz 1998, kada je oko 1.300 rudara Starog trga sedam dana štrajkovalo glađu.
Trepča je veliko ležište rude olova i cinka na Kosovu, koje obuhvata zapadne, jugozapadne i južne dijelove Kopaonika i spada među najveća u Evropi. Britanska kompanija Selection Trust Ltd 1927. otpočela je radove na području Trepče i 1930. otvorila rudnik, a nakon deset godina i topionicu olova. Tokom Drugog svetskog rata, upravu nad Trepčom preuzele su njemački nacisti, odnosno kompanija na čijem se čelu nalazio Herman Gering.
vezana vijest
Poslije Drugog svjetskog rata, Trepčina imovina je nacionalizovana i napravljen je Rudarsko-metalurško-hemijski kombinat olova i cinka Trepča, koji je u jednom trenutku zapošljavao oko 20.000 radnika i proizvodio oko 70 posto mineralnih sirovina bivše Jugoslavije.
“Trepča radi, Beograd se gradi”
Ukupne rezerve olovo-cinkove rude na kompletnoj teritoriji Kosova iznose, po nekim procijenama, 51 milion tona. Najveći od svih rudnika je Stari trg i samo njegove rezerve iznose oko 28 miliona tona rude. U vrijeme SFRJ uz kombinat Trepča bio je povezivan slogan “Trepča radi, Beograd se gradi”.
Politička previranja nastala dolaskom Slobodana Miloševića na vlast u Srbiji odrazila su se i na dešavanja na Kosovu. Tako je 20. februara 1989. oko 1.300 rudara Starog trga stupilo u štrajk glađu u znak podrške tadašnjem smijenjenom rukovodstvu Saveza komunista Kosova i očuvanju autonomije Kosova.
Oni su tražili smjenu Rahmana Morine, tek izabranog predsjednika pokrajinskog komiteta. Nakon četiri dana štrajka rudare je posjetio Stipe Šuvar, tadašnji predsjednik jugoslavenskih komunista. Pregovarajući sa rudarima o prekidu štrajka, Šuvar im je rekao da rudarski kruh ima devet kora. Nakon sedam dana, rudari su prekinuli štrajk, pošto je Morina dao ostavku. Mnogi tvrde da je upravo taj štrajk označio konačnu propast bivše Jugoslavije.
Nakon završetka NATO bombardovanja tadašnje SFRJ, na Kosovo dolaze snage KFOR-a i UNMIK-a. UNMIK je 2000. godine zvanično preuzeo upravljanje kombinatom i polako se proces rada obnavljao.
Kompanija podijeljena između Srba i Albanaca
Ipak, na terenu postoje dvije nezavisne ekonomske i tehnološke cijeline. To su “Trepča sjever” u kome su zaposleni radnici iz srpske zajednice i “Trepča jug” u kome rade Albanci.
Prema sadašnjoj sistematizaciji, Trepča ima 26 jedinica, od kojih se 20 ne smatraju ključnim, već taj status ima samo šest rudnika ili pogona organizovanih na iskopavanju, proizvodnji i preradi rude.
Kosovske institucije smatraju da je cijeli kombinat Trepča u vlasništvu Kosova i da predstavlja bogatstvo Kosova. Beograd, pak, tvrdi da je u vlasničkoj strukturi kompanije najveći akcionar Fond za razvoj Republike Srbije sa oko 57 posto, dok su ostali su manji akcionari, uglavnom srbijanske kompanije i banke, kao i nekoliko stranih akcionara.
Institucije Kosova su prije dvije godine otpočele proces reorganizuje Trepče uz naglasak da se neće ići na njegovu privatizaciju. U tom procesu su bili angažovani Kosovska agencija za privatizaciju (KAP), pod čijom kontrolom je do sada bila Trepča, kao i Posebna komora Vrhovnog Suda.
I kosovske i srbijanske vlasti žele Trepču
Cilj Vlade Kosova je sa Trepča iz ruku KAP-a pređe u ruke Vlade. Da bi spriječile odlazak Trepče u stečaj, kosovske institucije su ovog mjeseca pokrenule usvajanje Zakona o reaorganizaciji javnih preduzeća, među kojima je trebala da bude i Trepča, ali se u posljednjem momentu odustalo uz obrazloženje da će za Trepču biti izrađen poseban zakon.
Dugovanja ove kompanije, koja iznose oko 1,4 milijarde eura, jedan su od razloga što se izrađuje poseban zakon o Trepči.
Sa druge strane, srbijanske vlasti poručile su kako neće pristati na jednostrana rješenja za Trepču. Vlada Srbije poručila je kako očekuje da će se pitanje Trepče rješavati u okviru pregovora Beograda i Prištine o imovini pod patronatom Evropske unije u Bruxellesu.
Odlaganje usvajanja zakona o Trepči izazvalo je nezadovoljstvo oko 700 rudara rudnika Stari trg u Mitrovici, koji su u utorak ujutru započeli sa štrajkom. Tako su ponovo, nakon 26 godina, rudari u žiži javnosti. Ovoga puta bez straha od moguće represije srbijanske policije, ali sa jako malo povjerenja u kosovske institucije i uz veliko nezadovoljstvo opštom ekonomskom situacijom i velikim siromaštvom u zemlji.
