Viša naučna saradnica Instituta za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Univerziteta u Sarajevu Anja Haverić smatra da su u Bosni i Hercegovini ljudski i materijalni kapaciteti, u javnom i privatnom sektoru, značajni i omogućuju praćenje svjetskih trendova u svim oblastima genetike.

U Sarajevu je od 13. do 17. septembra održan 2. kongres genetičara u BiH s međunarodnim učešćem, a organizator je bilo Udruženje genetičara u BiH (GENuBiH) u saradnji sa Institutom za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju UNSA (INGEB-UNSA).

Kongres je započeo sesijom posvećenoj humanoj i medicinskoj genetici s obzirom na to da se u ovoj oblasti isprepliću interesi biologa, prvenstveno genetičara, medicinskih genetičara, ali i zdravstvenih radnika, ljekara i farmaceuta te je stoga redovno i najobimnija.

U proteklom periodu, podsjeća Haverić u intervjuu za Fenu, sa pojavom Sars-CoV-2 virusa uvjerili smo se koliko je razvoj molekulsko-genetičkih metoda važan za preciznu i pravovremenu dijagnostiku a istovremeno i za razvoj vakcina nove generacije.

Svjedoci smo također, smatra ona, i različitih individualnih odgovora na infekciju Sars-CoV-2 virusom što je u značajnoj mjeri genetički determinisano. Pored radova o temi sekvenciranja virusnog genoma i genetičkih predispozicija koje utječu na ishod COVID-19 oboljenja, aktuelnost u humanoj i medicinskoj genetici je primjena genomskih tehnologija.

Haverić pojašnjava da te tehnologije omogućavaju detaljnu analizu cjelokupnog ili bar velikog dijela genetičkog materijala individue. Rezultati takvih analiza su ključni u identifikaciji, prevenciji i tretmanu genetički uslovljenih oboljenja, rijetkih oboljenja ili čak čestih kompleksnih oboljenja.

“Genomske tehologije i njihova primjena su aktuelnost i izazov i u razvijenim državama a radovi naših autora pokazuju da ih i mi uspješno pratimo”, podvukla je.

Što se tiče prirodnih resursa, aktuelna istraživanja su usmjerena na primjenu genetičkih metoda i podataka u konzervaciji biodiverziteta i upravljanju biljnim i životinjskim genetičkim fondom.

Posebno interesovanje u posljednje vrijeme imaju istaživanja tzv. okolišne DNK tj. genetičkog materijala koji organizmi ostavljaju u prirodi (dlake, izmet, saliva), a koji pruža značajne informacije o biodiverzitetu određenog ekosistema.

Bioinženjering, biotehnologija i bioinformatika su, navodi ona, zasebne ali ujedno i vrlo isprepletene genetičke discipline. Moderne tehnologije koje su dale značajan doprinos ekspanziji i širokoj primjeni genetičkih istraživanja produciraju ekstremno velikom količinom pojedinačnih genetičkih informacija koje smisao dobivaju tek adekvatnim bioinformatičkim analizama.

“U tom kontekstu interesantno je tzv. genomsko rudarstvo (engl. “genome mining”) kao set računarskih metoda koje omogućavaju prepoznavanje biosintetičkih genskih klastera odgovornih za sintezu važnih prirodnih produkata i ispitivanje međusobnih interakcija ovih produkata. Izuzetno značajna istraživanja na ovom polju su vezana i za tzv. CRISPR tehnologiju koja već nudi široku lepezu rješenja u biljnoj biotehnologiji i unapređenju poljoprivrednih kultura”, istaknula je Haverić.

S obzirom na izuzetnu preciznost te velike potencijale, ovim modernim biotehnološkim metodama je bila posvećena i petodnevna radionica organizovana uz podršku Ministarstva poljoprivrede Sjedinjenih Američkih Država (USDA).

Govoreći o biomonitoringu i genetičkoj toksikologiji, Haverić pojašnjava da su to oblasti koje značaj dobivaju sa sve većim i intenzivnijim prisustvom različitih polutanata i genetičkih toksikanata u životnoj sredini. S druge strane, brojni prirodni preparati su kontrolisano ili nekontrolisano u upotrebi bez precizne identifikacije udruženog genotoksičnog ili protektivnog djelovanja u njima sadržanih supstanci ili njihovog djelovanja u kombinaciji sa drugim konzumiranim lijekovima ili pripravcima. Ovaj segment predstavlja široko i vrlo ograničeno istraženo područje.

Forenzička genetika koja je u BiH prvi put primijenjena u masovnim identifikacijama žrtava rata je brojnim porodicama omogućila da identificiraju i dostojno ukopaju svoje nestale. Ipak, potrebni su dodatni napori i studije kako bi se povećao broj uspješnih identifikacija.

Aktuelni izazovi forenzičke genetike su u području istraživanja i identifikacije arheoloških skeletnih ostataka kao doprinosa poznavanju historijskih činjenica i dešavanja u Bosni i Hercegovini i šire. Također, genomska istraživanja imaju značajan potencijal i u forenzičkoj genetici iako je izazov regulativa vezana za pohranjivanje dobivenih genetičkih informacija i njihovu dostupnost.

Na pitanje od kakvog su značaja za društvo nova otkrića i koliko BiH može pratiti, odnosno, da li se ona mogu primjenjivati u BiH, Haverić kaže da su u nekim segmentima genetike, poput forenzičke genetike i masovne identifikacije žrtava, na žalost baš u tim oblastima imali priliku da budu pioniri i razvijaju metode. Ali ni u drugim oblastima Bosna i Hercegovina ne zaostaje drastično.

Naučni radovi sa Kongresa bit će publicirani u časopisu Genetics and Applications, jer, kako je pojasnila Haverić, Udruženje genetičara u BiH ima dugogodišnju naučno-stručnu saradnju sa Institutom za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Univerziteta u Sarajevu (INGEB-UNSA), stoga je sasvim prirodno da knjiga apstrakata, sa Prvog i Drugog kongresa genetičara, bude objavljena u tom časopisu.

Publiciranje u tom časopisu je besplatno, uz međunarodnu recenziju, a vidljivost časopisa u međunarodim okvirima je u uzlaznoj putanji. Knjiga apstrakata radova prezentiranih na Kongresu, već je objavljena kao specijalno izdanje časopisa Genetics and Applications i dostupna u elektronskom formatu na stranici Udruženja genetičara u BiH (www.genubih.ba).

Časopis je pokrenut 2017. godine kao časopis Instituta za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju UNSA i trenutno je jedini naučni časopis u BiH koji se fokusira isključivo na genetiku.

“Polako ali sigurno, Genetics and Applications, postaje prepoznat u sve većem broju baza naučnih časopisa i dobiva na naučnom značaju. Za četiri godine postojanja, u časopisu je objavljen značajan broj naučnih radova”, zaključila je doc.dr. Anja Haverić u intervjuu za Fenu.

Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad