U zdanju oblika ogromne pečurke ili okrugle staklene krofne, u Surčinu, kod beogradskog aerodroma “Nikola Tesla”, nalazi se izložba najboljih lovaca koji su za vrijeme Drugog svjetskog rata letjeli evropskim nebom i eksponata koji govore o razvoju domaćeg i svjetskog vazduhoplovstva tokom dvadesetog vijeka.
Izgradnja zgrade muzeja osnovanog još 1957. godine, po projektu sarajevskog arhitekte Ivana Štrausa, počela je sredinom sedamdesetih i zvanično je otvoren 1989. godine. Na prostoru višem od 10 hiljada i 700 metara kvadratnih, su originalne letjelice (avioni, helikopteri, jedrilice, bezpilotne letjelice…), motori aviona, naoružanje aviona, rakete, makete, dijelovi oborenih aviona, ali i brojni eksponati i dokumentacija.
pročitajte još
Po samoj postavci Muzej vazduhoplovstva Beograd, koji je do raspada SFRJ nosio naziv “Muzej jugoslovenskog vazduhoplovstva”, jedini je na Balkanu, jedan od pet najboljih evropskih muzeja i među 12 u svijetu.
„Muzej vaduhoplovstva Beograd je vrlo rijetka priče gdje mogu da se vide avioni koji su letjeli na strani Trojnog pakta i saveznika, ali i priča za sve avione koji su ranije i kasnije letjeli u jednom vazduhoplovstvu kao što je bilo jugoslovensko”, objasnio je u razgovoru vodič i PR Muzeja Petar Nedeljković.
Kako ističe u ovom muzeju je moguće vidjeti avione poput Meserschmitta, Hawker Hurricena, Supermarine Spitfire, Jak 3, Iljušin 2, Polikarpov 2, Thunderbolt, MIG-21…
Prema riječima Nedeljkovića praktično bi morali da odete u sedam do osam raznih muzeja u svijetu da biste vidjeli ove avione koje možete ovdje vidjeti u jednoj postavci. Stalna izložba hronološki prati razvoj vazduhoplovne industrije u period od 1909. do 1999. godine i razvoj ljudske misli u avioindustriji.
“Možete da prođete kroz istoriju vazduhoplovsta, kroz istoriju razvoja konstrukcija vazduhoplova, načina razmišljanja, pa do političke istorije jedne zemlje koje više nema i njene vazduhoplovne industrije”, kaže Nedeljković.
Kao posebne eksponate on izdvaja prvi avion na Balkanu “Sarić 1”, napravljen 1909. godine u Subotici, a poletio je 1910. i po mnogo čemu bio je jedan od najmodernijih u svoje vrijeme. Izdvaja i jedan od dva u svijetu Messerschmitta varijante 109 G2 i jedinog JAK-a 3, najboljeg lovca istočnog fronta.
Najveće interesovanje posjetilaca je za nevidljivi F-117 oboren u Srbiji za vrijeme NATO bombardovanja, čiji su dijelovi (krilo, kaciga pilota, staklo kabine i ostalo) izloženi u centralnom dijelu postavke.
Muzej vazduhoplovsta je jedan od najposjećenijih u prijestolnici Srbije, najviše ga obilaze djeca, a ekskurzije dolaze iz zemalja regiona, često iz Slovenije, Bosne i Hercegovine i Makedonije.
“Trend gdje smo bili i šta smo bili polako počinje da se vraća. Indikativno je da veliki broj škola dolazi iz Slovenije. Veliki je akcent od samih profesora da se priča o toj vazduhoplovnoj industriji Jugoslavije i samom vazduhoplovstvu, jer i industrija i vazduhoplovstvo su bili pokazatelj snage jedne zemlje”, pričao je Nedeljković dodavši da je, pored neke jugonostalgije, prikaz u muzeju dio zajedničke istorije.
Jugoslavija imala eskadrile ruskih i američko-engleskih aviona
Prvi avion napravljen u Srbiji i Jugoslaviji je poletio tri godine nakon onog u Evropi. Beograd je nekad imao četiri fabrike aviona i u svoje vrijeme proizvodio moderne lovce Ikar 3, Hurricen, Howker Fury, kao što su to danas F-16 ili Suhoj 27.
Ljudi ovdje mogu da vide “s kime smo se nekad voljeli i s kime se nismo voljeli”, pojašnjava Nedeljković.
Prema imenima i vrsti izloženih letjelica, naglašava, jasno se može vidjeti kakva je bila politika doživotnog predsjednika SFR Jugoslavije Josipa Broza Tita.
Kada se na jednoj strani postave imena aviona, helikoptera, tehnoloških dostignuća u vazduhoplovstvu i hronoligija međunarodne politike lako je zaključiti da su se politički odnosi Jugoslavije sa SSSR-om, Evropom i SAD-om najbolje oslikavali na razvoj vazduhoplovstva.
“Rezolucijom infobirao mi sa ruskih prelazimo na američke avione. Do 1963. godine u našem vazduhoplovstvu, praktično su američki avioni. U vrijeme gvozdene zavese, kubanske krize, svijeta na ivici rata, sukoba istoka i zapada u Jugoslaviji tada možete da vidite sve što leti u svijetu. Pola eskadrile je bilo na ruskim migovima, a pola na američkim sejbrovima (North American F-86D-50-NA Sabre Dog, op.a.)”, govorio je Nedeljković, koji je u Muzeju zadužen za prosvjetno-pedagošku djelatnost.
“Caravela” u dvorištu, stiže i “Boing 727”
Za Muzej nije sačuvan ni jedan od poznatih mlaznih aviona sa oznakom JAT-a, DC-9 i DC-10, ali su ti Conver Mitropolitem, Lisunov 2 i 3, SC-3 i “Caravela” sa oznakom “Yugoslav Airlines” .
“Cijela flota (JAT-a) nije sačuvana jer se odjednom sjekla. Avioni su sječeni u periodu od mjesec dana i bilo je kasno da se jedan od aviona, ni jedan od DC-9 nije sačuvan, ali je jedan od Boinga 727 će biti prevučen u naše dvorište”, rekao je Nedeljković govoreći o civilnom vazduhoplovstvu.
Posjetioci se na glavnom izložbenom prostoru susreću sa prvim srpskim i balkanskim avionom koji je 1909. i početkom 1910. godine konstruisao i izgradio pionir vazduhoplovstva Ivan Sarić iz Subotice. Tu su niz okačenih aviona iz parioda između dva rata, njemačkih, engleskih, ruskih školskih i izviđačkih aviona.
Iz perioda Kraljevine Jugoslavije nalazi se trenažni i izviđački avion FizirinFN, ali najveću vrijednost kolekcije Muzeja, kako se ističe, predstavlja zbirka izloženih lovaca i lovaca-bombardera među kojima se nalaze primjerci njemačkog “Messerschmimita ME-109”, engleskih Hocker Hurricena i Supermarin Spitfitera, ruskih Jakovljeva JAK-3 i Lljušina IL-2, i američkog B-47 Thunderbolta.
Su više poznatih tipova aviona i helikoptera proizvedenih od pedesetih do osamdesetih godina. Izdvaja se, tada kao vrlo kurentna roba, helikopter Soko Sikorski S-55/H19 koji je nabavljen iz Engleska 1957. godine nakon susreta Tita sa engleskom kraljicom. Takođe, i MIG-21 “balabajka” koji je u Jugoslaviju došao 1964. godine.
U središnjem dijelu izložbe prikazani su avioni iz doba SFRJ “Galeb”, “Jastreb” i “Orao” u centru, kao okosnice domaće vazduhoplovne vojne industrije.
U segmentu rata na Kosovu 1998. i 1999. godine i bombardovanja SR Jugoslavije nalaze se dijelovi rakate Tomahawk, bezpilotne letjelice “Predator”, kasetnih i drugih bombi i raketa, te prikazani dijelovi “nevidljivog” američkog bombardera F-117 i lovca F-16. Zbirka sadrži veliki broj dokumenata, fotografija i knjiga iz vazduhoplovsta, ali i modele prvih mlaznih aviona i raketa koje je proizvela Jugoslavija, kao jedna od vodećih svjetskih zemalja u avioinžinjeringu.
U dvorištu muzeja je i maketa MIG-a 29 iz perioda NATO bombardovanja, helikoptera MI-4A i MI-8, Kamova Ka-25 i Ka-28, hidroaviona, putničkih aviona Junkers Ju-52, Daglas C47.
Među izloženim avionima koji možda na najupečatljiviji način svjedoči o politici u Jugoslaviju je i predsjednički avion “Iljušin 14” koji je Hruščov poklonio Titu 1957. godine kao akt dobre volje.
