Možete li nabrojati sve kontinente? Ispostavilo se da je odgovor na ovo naizgled jednostavno pitanje mnogo teži nego što mislimo. Zavisi koga, gdje i kada pitate.
Kada bi vas neko na ulici pitao koliko ima kontinenata, odgovor bi se vjerovatno činio jednostavnim: Evropa, Azija, Afrika, Amerika, Australija i Antarktik. Dakle šest.
Ali neki bi napravili razliku između Sjeverne i Južne Amerike. Možda bi neko i pomenuo Zeland. Dakle sedam? Ili osam? … Očigledno, odgovor nije tako jednostavan kao što se čini na prvi pogled.
Da li je Evropa kontinent ili samo “zapadni dio Azije”?
Uostalom, zašto je Evropa kontinent? To je samo neka vrsta “zapadnog dijela Azije” ili zapadnog dijela Euroazije, ako posmatramo Evropu i Aziju kao jedan kontinent. “Evropa kao kontinentalna ideja nema smisla”, kaže Jonn Elledge, autor knjige “Historija svijeta u 47 granica: Priče iza linija na našim mapama”.
“Njene granice sa Azijom su uglavnom mali zalivi, unutrašnja mora ili ne posebno impresivna planinska područja”, rekao je za portal IFL Science. Elledge tvrdi da označavanje Evrope kao kontinenta ima historijsko-kulturnu pozadinu. Prvi su mu ovo ime dali stari Grci, koji su ga nazvali kulturnim područjem sa grčkim uticajem i stavili ga u centar svijeta, ne znajući da se Evropa i Azija zapravo susreću, objašnjava Elledge. Na osjećaj povezanosti kultura koje su postojale na područjum, koje zovemo Evropa, kasnije je uticao uspon islama, zbog čega su prethodno kulturološki slična područja djelovala stranim. Na koncept Evrope konačno je uticao evropski imperijalizam, koji je omogućio zapadnoj (evropskoj) civilizaciji “da postavi pravila za cijeli svijet”, dodaje Elledž.
Ne postoji definicija kontinenta
Imamo li uopće definiciju kontinenta? Ispostavilo se da ga zapravo nemamo.
“Ništa zapravo ne definira kontinent osim historijske konvencije”, kaže Dan Montello, profesor geografije na Kalifornijskom univerzitetu u Santa Barbari. “Različiti faktori povećavaju ili smanjuju vjerovatnoću da se određena teritorija za različite ljude u određenom historijskom periodu naziva kontinentom, ali se ne može tvrditi da postoji definicija kontinenta koja bi bila potpuno principijelna i neproizvoljna”.
Problem geološke definicije
Možda bismo trebali gledati na kontinente sa geološke tačke gledišta? Dakle, nazvati kontinent kopnenom masom koja odgovara tektonskim pločama ograničenim rasjedama? I ovdje bismo brzo upali u nevolje.
Članak u New York Timesu, koji je pisao o ovoj temi, daje primjer Beringovog moreuza između Azije i Sjeverne Amerike. Do relativno nedavno, prevlaka je bila potpuno prohodan kopneni most koji je povezivao dvije kopnene mase, a neki stručnjaci smatraju da se njihove tektonske ploče još nisu potpuno odvojile. Možemo li zaista govoriti o dva kontinenta?
Montello odbacuje definiciju kontinenata tektonskim pločama. Prema njegovom mišljenju, moraju se uzeti u obzir i historijske okolnosti. “Tektonika ploča historijski nema nikakve veze sa definicijom kontinenata, niti trenutno može predstavljati principijelnu osnovu za kontinente”, rekao je on. “Gotovo svaki kontinent uključuje dijelove nekoliko ploča, ali kontinentalne granice nisu i nikada nisu bile određene granicama ploča”.
Međutim, “etnička pripadnost, rasa, kultura ili politika nikada nisu definirali kontinente”, dodao je, “osim kroz konvencionalne teorije, koje su uglavnom bile mitske”. Pogledajmo na primjer Grenland: politički je evropski, geološki američki. Ili Havaji: geografski nije dio Sjeverne Amerike, ali je nesumnjivo dio druge po veličini zemlje na ovom kontinentu.
Geolozi imaju kriterijume za kontinent: da bi se dio kopna kvalifikovao kao kontinent, mora imati visoku nadmorsku visinu u poređenju sa okeanskim dnom; razne formacije stijena koje uključuju magmatske, metamorfne i sedimentne stijene; debela kora – znatno deblja od okolne okeanske kore; i jasno definisane granice oko dovoljno velikog područja. Ali ova definicija još uvijek nije dovoljno precizna. Koliko je veliko “dovoljno veliko područje”? Koliko jasne treba da budu “jasno definisane granice”?
“Svaka kopnena masa koja je dovoljno velika da promijeni mapu svijeta je važna”, rekao je za New York Times Nick Mortimer, geolog na novozelandskom istraživačkom institutu GNS Science.
“Označavanje i prepoznavanje dijela Zemlje kao kontinenta, čak i ako je mali, tanak i potopljen, informativnije je nego ostaviti kartu praznom”.
Problem Zelanda i Islanda – novi kontinent?
Zbog toga se, na primjer, Zelandija – gotovo u potpunosti podvodni kontinent koji uključuje i Novi Zeland – sve više tretira kao osmi kontinent.
Zadovoljava najmanje tri od gore navedenih kriterija: njena kora je debela 10 do 30 kilometara, što je više od okeanske kore debljine 6 ili 7 kilometara; sadrži razne formacije stijena; i iako je pod vodom, podignuta je iznad okeanskog dna. S druge strane, Zeland je mali. Njegova površina je 5 miliona kvadratnih kilometara, oko dvije trećine Australije. Da li se ovo računa kao kontinent ili je to samo neobično debeli dio kore?
U videu možete vidjeti snimak “kontinenta” Zeland, koji pokazuje koru koja definira kontinent (i koja je uglavnom pod vodom).
Geologe “muči” i pitanje Islanda
“Kora ispod Islanda je debela više od 40 kilometara, sedam puta deblja od normalne okeanske kore”, rekla je Gillian Foulger, geofizičarka sa Univerziteta Durham za Geološko društvo Amerike (GSA) 2021. godine. “Kada smo razmotrili mogućnost da je ova debela kora kontinentalna, naši podaci su odjednom dobili smisla”, objasnila je ona. “To nas je odmah dovelo do spoznaje da je kontinentalno područje mnogo veće od samog Islanda – postoji kontinent skriven ispod mora”.
Afroeurazija ili Euroazija Afrika ili Azija Afrika?
Dakle, imamo li devet kontinenata? Ili osam ako izuzmemo Evropu?
Ali ako jeste, možemo izdvojiti i Afriku kao poseban kontinent, koji je zapravo povezan sa Evroazijom – Suecki kanal je, ipak, vještačka tvorevina. I tako dobijemo Afroeuraziju (ili Eurafroaziju itd).
Dakle, brojimo li sada devet kontinenata? Osam ako izuzmemo Evropu? Ili se u potpunosti držimo kriterija “velikih i prepoznatljivih” i kažemo da ih ima samo četiri – Afroeurazija, Amerika, Antarktik i Australija?
“Kontinent je izmišljen koncept”, rekao je Elledge za IFLScience. Oni su društveni konstrukt i ne razdvajaju kopnene mase, tektonske ploče ili bilo šta drugo, kaže on.
Antarktik i “sve ostalo”?
I možda je Valentin Rime, geolog sa Univerziteta u Fribourgu, u pravu u vezi ovog, kako se ispostavilo, komplikovanog pitanja .
“U suštini postoje samo dva glavna kontinenta”, rekao je on za New York Times. “Antarktik i sve ostalo”.
Možda će vam ovo biti smiješno, ali argument je istinit: „Južna Amerika je povezana sa Sjevernom Amerikom preko Paname, Sjeverna Amerika je povezana sa Azijom preko Beringovog moreuza, a Azija je povezana sa Evropom, Afrikom i Australijom preko Urala, Sinaja i Indonezija”.
Nick Mortimer kaže da ako bismo razmatrali takvu definiciju kontinenata, trebali bismo uzeti u obzir i Zelandiju. “Zeland je od Australije odvojen 25 kilometara, 3.600 metara dubokim okeanskim rovom”, rekao je. “Na osnovu Valentinove logike, to znači da zapravo postoje tri kontinenta”.
Dakle, jedino oko čega se konačno možemo složiti je da je na pitanje “koliko kontinenata” trenutno nemoguće pouzdano odgovoriti i da zavisi kada, kome i zašto ga postavljate. “Niko ne može reći koliko kontinenata postoji u principu, jer se odluke uglavnom zasnivaju na konvencijama koje su vremenom izašle iz mode i o kojima se raspravlja i danas”, rekao je Montello za HowStuffWorks. “Ne postoji ‘car’ ili ‘generalni direktor’ kontinenata ili bilo koja druga konačna vlast”, dodao je, “pa je drsko tvrditi da bilo ko ima konačan odgovor”.
╰┈➤ Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad, pridružite nam se i na WhatsApp kanalu klikom ovdje
Kakvo je tvoje mišljenje o ovome?
Budi prvi koji će ostaviti komentar!