Od početka ruske invazije na Ukrajinu u februaru prošle godine, Srbija je na meti kritika što sjedi na dvije stolice - održava odnose sa svojim dugogodišnjim saveznikom Rusijom, kao i sa zemljama Evropske unije i SAD-om. Kakav je stav Zapada prema Srbiji i koje su njegove posljedice? Da li su zapadni saveznici previše popustljivi prema predsjedniku Srbije Aleksandru Vučiću?
Nakon početka ruske invazije na Ukrajinu u februaru prošle godine, Sjedinjene Američke Države, evropske zemlje i drugi zapadni saveznici zauzeli su vrlo jasan stav: najoštrije su osudili ruski napad na susjednu Ukrajinu i uveli sankcije Rusiji. U međuvremenu, najveća država Zapadnog Balkana, Srbija, koja od 2014. godine pregovara o pridruživanju EU, ne slijedi politiku Zapada i insistira na “neutralnoj”. Dakle, sjedi na dvije stolice – s jedne strane, ostaje saveznik Rusije, s druge, ne odstupa od svog pristupa Uniji; ovo joj, kako se može pročitati u analizi američkog CNN-a, zapravo omogućava približavanje Zapadu.
Još od početka ruske invazije, zapadne diplomate pokušavaju da otrgnu predsjednika Srbije Aleksandra Vučića iz orbite njegovog ruskog kolege Vladimira Putina. Obećali su mu brži put ka članstvu u Uniji, uz istovremeno upozorenje da će u suprotnom Srbija ostati izolovana.
Ali, kako navode pomenuti američki medij, pozivajući se na riječi stručnjaka, to u praksi nije tačno – u posljednjih godinu i po dana Zapad je Srbiji nudio “samo šargarepe, a ne štapove”. To bi trebalo omogućiti zemlji da nastavi da ostvaruje svoje interese u regionu bez pozivanja na odgovornost, a sporovi u koje je uključena skreću pažnju sa nezadovoljstva kod kuće. Podsjetimo, u sedmicama kada su izbili masovni protesti protiv vlasti nakon dvije pucnjave u kojima je početkom maja ubijeno 18 ljudi, međunarodna zajednica je ponovo svjedočila veoma napetoj situaciji u četiri opštine sa srpskom većinom na sjeveru Kosova.
Glas Srbije na Zapadu
Glas Srbije je ključan za Zapad, ističu pojedini sagovornici CNN-a. Dr. Jasmin Mujanović, politikolog i stručnjak za Zapadni Balkan, rekao je “kako je Srbija ta za koju se smatra da ako možete da je dobijete na svoju stranu – šta god to značilo – sve će biti lakše”. Kako je ocijenio, nekoliko američkih administracija je već pokušalo da privuče Vučića i njegovu Srpsku naprednu stranku (SNS), a ti pokušaji su, prema njegovim riječima, “posebno drski” otkako je počeo rat u Ukrajini.
“Čini se da vjeruju da vode Srbiju bliže EU, NATO-u, zapadnom razmišljanju i dalje od Rusije… Ali to nije nešto što bih rekla da se odražava u praksi”, komentirala je poslanica britanske konzervativaca Alicia Kearns, koja vodi inostrane parlamentarni odbor za politiku.
Nekoliko eksperata je ocijenilo i da Srbija ne treba da se posebno trudi da dobije pohvale američkih i evropskih zvaničnika – bez obzira na neispunjena ranija obećanja. „Rečeno nam je da se [Vučić, op. a.] pridružio sankcijama i pokazao da je na našoj strani. To se nije desilo. Rečeno nam je da se neće približiti Rusiji. U septembru je potpisao bezbjednosni sporazum sa Putinom. Iznova i iznova se smije Zapadu u lice. A kada pitam zapadne zvaničnike ‘zašto ste toliko odlučni da dozvolite Vučiću da vas izigrava’, oni kažu da je on najbolja opcija”, navodi Kearns.
Sporazum, koji su u septembru prošle godine potpisali šefovi diplomatija Rusije i Srbije Sergej Lavrov i Nikola Selaković, prema Selakovićevim riječima, a prenosi agencija Reuters, predviđa konsultacije o bilateralnim i multilateralnim aktivnostima.
Nakon što je za CNN govorila britanska poslanica Alicia Kearns, jedna od rijetkih kritičara Srbije, Vučić joj je navodno prijetio na državnoj televiziji. On je rekao da će, ako britanska vlada ne bude spremna da reaguje protiv njenih kritika na račun Srbije, “biti prinuđeni da reaguje”.
Predsjednik Srbije Vučić je odluku da Srbija neće sankcionisati Rusiju obrazložio argumentom da je Rusija “jedina država koja nije uvela sankcije devedesetih godina prošlog vijeka”. Također, prema Vučićevim riječima, Rusija je “podržala teritorijalni integritet Srbija u Ujedinjenim nacijama” (naime, Rusija ne priznaje nezavisnost Kosova). Bez obzira na to, Srbija je podržala rezoluciju Ujedinjenih nacija kojom se osuđuje ruska invazija, dok je demantovala izvještaje da je prodala oružje i municiju Ukrajini.
Jedna od osnovnih tačaka rusko-srbijanskog saveza ostaje energetska zavisnost Srbije od ruskih proizvođača energije.
“Ako pretpostavimo da ćemo nekako nekim čudom uvesti Srbiju u EU, ako režim ostane, praktično ćemo u Uniju dovesti još jednog ruskog trojanskog konja, kakvog imamo u vidu [mađarskog premijera Viktora] Orbana”, kazala je za CNN dr. Majda Ruge, ekspertica za Balkan u Evropskom vijeću za vanjske odnose.
Posljedice u tenzijama između Srbije i Kosova
CNN dalje navodi da se posljedice snishodljivog pristupa Zapada Srbiji, koji “oprašta”, osjećaju prije svega na Kosovu, koje je od proglašenja nezavisnosti prije petnaestak godina veoma zavisilo od pomoći Zapada, posebno SAD-a. Tamo su tenzije strahovito porasle nakon izbora u četiri opštine na sjeveru Kosova, koje je tamošnje većinsko srpsko stanovništvo bojkotovalo , a kao rezultat toga, na funkcije su izabrani etnički Albanci. Oni su krajem maja, uprkos protivljenju srpskih demonstranata, uz pomoć kosovske policije pokušali da uđu u zgrade opštine i izbilo je nasilje, u kojoj je povrijeđeno i nekoliko desetina predstavnika KFOR-a, NATO snaga na Kosovu (jednom od mađarskih vojnika je čak morala da se amputira noga nakon što je pogođen).
Diplomatski odgovor na događaje na Kosovu, prema CNN-u, fokusiran je uglavnom na Prištinu, koja je “platila visoku cijenu”. Sjedinjene Američke Države, koje su okrivile kosovskog premijera Aljbina Kurtija za vladin prisilni pristup opštinskim zgradama, na primjer, otkazale su poziv na zajedničke vojne vježbe Defender Europe 23, koje su se održavale pod njihovim pokroviteljstvom od aprila do juna.
Britanska zastupnica Alicia Kearns je među onima koji su kritični prema ovakvoj poziciji Zapada. Ona je ocijenila da je odgovor Zapada bio “neuravnotežen”, a za eskalaciju tenzija na Kosovu kriv je, prema njenim riječima, Beograd koji se, pozivajući Srbe na bojkot izbora, miješao u unutrašnje stvari Kosova.
S obzirom na to da Kosovo izuzetno zavisi od pomoći Zapada, koji je u posljednje vrijeme vidno kritičan prema Kurtiju, neki stručnjaci smatraju da kosovski premijer podriva njihovu zemlju. Šćiprim Arifi, gradonačelnik opštine Preševo na jugu Srbije, u kojoj živi većina albanskog stanovništva, ocijenio je da Kurti “pokušava da bude Zelenski na Balkanu”. Prema Arifijevim riječima, najbolje bi bilo da se Kurti povinuje Zapadu i pristane na osnivanje asocijacije srpskih opština na sjeveru Kosova, što je bilo predviđeno Briselskim sporazumom 2013. godine.
Kako navodi CNN, dok SAD i EU pokušavaju da pridobiju Vučića na svoju stranu, Srbija nastavlja da se ponaša nepromišljeno. Na primjer: nakon što su Srbija i Kosovo u martu u Ohridu postigli dogovor koji ima za cilj normalizaciju odnosa, Vučić je napustio mjesto održavanja bez potpisivanja dokumenta. On se osvrnuo na bolove u desnoj ruci, koji su veoma jaki i “očekuje se da će trajati naredne četiri godine”.
Osim toga, CNN je analizirao i pritvor trojice kosovskih policajaca na teritoriji Srbije, koji su kasnije pušteni na slobodu nakon intervencije mađarskog premijera Orbana.
Predavač spoljne politike na američkom Univerzitetu Johns Hopkins Edward Joseph, koji je doveo u pitanje srbijansku stranu priče o hapšenju, ocijenio je u razgovoru za CNN da je možda došlo vrijeme kada je pristup SAD-a, koji pretpostavlja da Vučićev režim nije zlo, počeo da se ruši. Kao argument u prilog ovoj tezi, on je istakao julsko uvođenje sankcija šefu srbijanske obavještajne službe Aleksandru Vulinu zbog navodne korupcije i umješanosti u trgovinu drogom.
Hoće li to donijeti i promjenu politike, za sada je teško predvidjeti.
Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad
Kakvo je tvoje mišljenje o ovome?
Učestvuj u diskusiji ili pročitaj komentare