Piše: Zekerijah Smajić

To što se lideri Evropske unije (EU) na briselskoj večeri u ponedjeljak nisu uspjeli dogovoriti oko drugog mandata Ursule von der Leyen (65) na čelu najviše izvršne vlasti u Briselu, jeste za većinu posmatrača neočekivani ishod, ali nije poraz jedinstva 27-rice. Bio je to tek prvi sastanak na vrhu nakon evropskih izbora, bio je neformalan, konsultativan i neobavezujući.

Jedini pravi gubitnik te večeri bila je ipak aktuelna predsjednica Evropske komisije i trenutno najmoćnija žena Evrope, Ursulu von der Leyen. Jer sve do početka ovog sastanka na vrhu, drugi petogodišnji mandat joj je bio zagarantiran imajući u vidu objektivnu političku moć Naronjačkog bloka desnog političkog centra (EPP) ne samo u Evropskom parlamentu, već i u svim drugim glavnim evropskim institucijama. Upravo taj politički blok je još početkom marta, na 28. kongresu evropskih narodnjaka u Bukureštu, ubjedljivom većinom izabrao baš nju, Ursulu von der Leyen (CDU), kao glavnog kandidata (schpitzenkandidat) za reizbor na čelu Evropske komisije. Kako bi dodatno učvrstili svoju odluku, lideri EPP-a su se ponovo okupili na sami dan neformalnog samita EU 17. juna, potvrdivši i tada svoju jedinstvenost. Samo nekoliko sati prije samita EU lidera sve je, dakle, ukazivalo da bi utvrđeni scenario evropskih narodnjaka ovoga puta trebalo da prođe kao podmazan. Očekivalo se, ali nije.

Zagonetna Lady

Odbacivanje schpitzenkandadata EPP-a u prvom krugu kadrovske križaljke kao što je već rečeno jeste iznenađenje imajući u vidu da je, uz radikalnu desnicu kao narastajuću političku snagu u Evropi, EPP jedina tradicionalna politička grupacija u Evropskom parlamentu koja je na evropskim izborima održanim počekom ovog mjeseca ostvarila rast po broju zastupnika. Kao takav EPP ima i pravo i obavezu da za Evropsku komisiju kao najviši organ izvršne vlasti predloži vlastitog kandidata. Evropsko vijeće je u principu takva pravila uvijek uvažavalo, ali nije uvijek bilo i dosljedno u prihvatanju schpitzenkandidata kojeg bi predložila pobjednička politička grupacija.

Zadnji put je takva dramaturgija viđena prije pet godina kada je u glavnoj ulozi ponovo bila von der Leyen. I tada je potpuno neočekivano odbačen schpitzenkandidat EPP-a iz njemačke Kršćansko-socijalne unije (CSU), dugogodišnji respektabilni član Evropskog palamenta, Manfred Weber (51). Umjesto njega iz nečijeg šešira (za koji nikad nije utvrđen vlasnik) pred lidere Unije je istrešena ceduljica upravo s njenim imenom, s imenom Ursule von der Leyen.

Za cjelokupnu evropsku javnost toga vremena uključujući i onu stručniju, bila je to sasma neafirmirana politička figura koja je djelimice bila poznata samo u svojoj zemlji i najužim resorima unutar EU imajući u vidu da je prethodno u tri mandata obavljala poslove njemačke federalne ministrice. Najpoznatija je i u svojoj zemlji postala tokom posljednjeg mandata u federalnoj vladi kada je bila ministrica odbrane. Tada se i pročula po navodnim nezakonitim nabavkama naoružanja i vojne opreme. Zvanična istraga je tada otvorena ali ni do danas nije okončana. Od tada Ursula von der Leyen je bila i ostala zagonetna Lady, dama čije ledenoblijedo lice ništa nikome ne govori.

Optimizam bez pokrića

Danima nakon desetih evropskih izbora za Evropski parlament koji su završeni 9. juna, čelnici sve defektnije „evropske lokomotive“, njemački kancelar Olaf Scholz i francuski predsjednik Emmanuel Macron, uvjeravali su domaću i evropsku javnost da će ovoga puta dogovor oko najviših funkcija u Briselu biti „brži i lakši u odnosu na prošle izbore 2019.“. Imali

su očigledno u vidu nikad veću potrebu za kontinuitetom na čelu evropskih institucija zbog ozbiljnosti sigurnosne situaciji u Evropi (u kojoj je ratna kataklizma pred vratima zahvaljući prvenstveno lošem evropskom liderstvu). Ni u realizaciji evropskih razvojnih prioriteta kao što su digitalizacija, zeleni plan, energetika, vještačka inteligencija itd. EU ne stoji dobro.

Sve vidljiviju nervozu unutar EU izaziva i potencijalni povratak bivšeg američkog predsjednika Donalda Trumpa u Bijelu kuću u novembru, koji je na početko svog prvog mandata Uniju nazvao „neprijateljskom“, a za NATO je rekao da je „zastarjela vojna organizacija koju treba raspustiti“.

Scholtzov i Macronov optimizam bez pokrića u velikoj mjeri je ovoga puta potkopao i predsjednik Evropskog vijeća, Belgijanac Charles Michel, koji je u ponedjeljak prvi novinarima saopštio da na sastanku lidera „nije moglo doći do dogovora“.

Od početka mandata u Vijeću (2019.-2024.) bivši belgijski premijer Reformističkog pokreta je u neslozi s predsjednicom Komisije oko nadležnosti. Dok se Michel tvrdo držao odredaba Ugovora o EU iz 2009. po kojima je Evropsko vijeće „punopravna institucija EU i najviši kolektivni organ koji utvrđuje strateške smjernice i prioritete razvoja EU“ (član 15. Ugovora), von der Leyen se tvrdo držala činjenice da „operativna vlast de facto pripada Komisiji“. A ko ima operativnu vlast, taj očito ima i moć!

Do žalosno-komičnih nesuglasica tokom proteklih pet godina dolazilo je i na međunarodnoj pozornici na kojoj su se ovo dvoje evropskih čelnika često bezprizorno nadmetali za glavnu stolicu. Iako je već spomenutim Ugovorom o EU „uloga predstavljanja Unije u odnosima s vanjskim svijetom“ nedvojbeno dodijeljena Evropskom vijeću, aktuelna predsjednica Evropske komisije se tokom brojnih nastupa na međunarodnoj sceni predstavljala ključnim igračem zvaničnog Brisela. Vrhunac je bio sredinom oktobra prošle godine kada je nekoliko dana nakon početka svirepog rata Izraela protiv palestinskog naroda doputovala u Tel Aviv kako bi, mimo konsultacija u Briselu niti s članicama Unije, izrazila „solidarnost i podršku“ Izraelu u njegovom „pravu na samodbranu“.

Šok za šokom

Nakon svega moglo bi se zaključiti da su se nade u „brzi dogovor“ oko raspodjele ključnih resora u Briselu i ovoga puta temeljile isključivo na rutini staroj decenijama, po koj su glavne pozicije u Uniji dijeljene između trojne koalicije tradicionalnih političkih grupacija: Evropskih narodnjaka desnog centra (EPP), Socijalista i demokrata (S&D) i Liberala (LD). Ovoga puta, međutim, i tradicija i rutina su iznevjerili. Jer na zadnjim evropskim izborima samo je EPP neznatno povećao broj poslanika. Druge dvije političke grupacije su pale, a najveći poraz su pretrpjele stranke „evropske lokomotive“, francuskog predsjednika Emmanuela Macrona i njemačkog kncelara Olafa Scholza. I jedan i dugi su već mjesecima u slobodnom političkom padu s krajnjom neizvjesnošću njihovih državničkih mandata. Dodatnu dezorjentiranost evropskih lidera izazvala je i šokantna Macronova brzopotezna odluka o raspuštanju nacionalne Skupštine i zakazivanju prvog kruga krajnje neizvjesnih i po njega visokorizičnih vanrednih izbora već za kraj ovog mjeseca.

Svjesna stanja Unije u novonastaloj situaciji nakon evropskih izbora na kojima je njena desničarska stranka zabilježila najveći uspjeh u toj političkoj grupaciji, italijanska premijerka Giorgia Meloni je prošlog ponedjeljka odlučila dodatno zagorčati život dvojici najvećih gubitnika na evropskoj političkoj sceni. Odvažila se nastupiti s pozicije evropskog super-lidera i javno zamjerila Macronu i Scholtzu što su marginalizirali njenu ulogu u procesu kadrovskog ustrojavanja Unije za naredo petogodište.

Iznenađujuće odlučno je ustvrdila i da je na prvom sastanku lidera nakon evropskih izbora besmisleno razgovarati o konkretnim kadrovskim rješenjima, već da bi glavna tema prvog samita trebali biti konačni rezultati nedavnih evropskih izbora i njihove refleksije na evropske politike u narednih pet godina. Zatražila je također da se opsežna rasprava o kadrovskim rješenjima provede prvo u državama članicama, te da se takva rasprava ne ometa iz Brisela sve do narednog formalnog okupljanja lidera krajem ovog mjeseca.

Panika s razlogom

Sve kada se oduzme i zbroji moglo bi se zaključiti da je dobro ‘popaprena’ briselska večera evropskih lidera završena u korist još uvijek mlade i odlučne italijanske premijerke. Razočarani su sa samita otišli predstavnici najbrojnije političke frakcije u Evropskom parlamentu (EPP), a ohrabreni su iz Brisela otišli socijal-demokrati i desnica.

Novonastala panika u Briselu je razumljiva, jer tek desetak dana do novog samita evropskih lidera je doista premalo za prevazilaženje nagomilanih frustracija izazvanih ratom u Ukrajini i Gazi, te sve očiglednijim nejedinstvom u strateškom odlučivanju unutar evropskog bloka. Ostaje jedino nada da će dogovor o vodećim funckijama biti postignut do sredine jula za kada je planirano inauguraciono zasjedanje Evropskog parlamenta. Tada bi trebalo biti i prvo glasanje o novom predsjedniku/predsjednici Komisije za čije su predlaganje nadležni isključivo čelnici Unije. Ako se takva predviđanja obistine, bio bi to veliki napredak u odnosu na prethodne evropske izbora 2019. kada su pregovori o formiranju evropske vlasti u mandatu 2019.-2024. trajali šest mjeseci.

Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad