Izraelsko-palestinski sukob odnio je desetine hiljada života i raselio mnoge milione ljudi, a korijene ima u kolonijalnom činu izvršenom prije više od jednog stoljeća, piše Al Jazeera. S obzirom na to da Izrael objavljuje rat pojasu Gaze nakon neviđenog napada naoružane palestinske grupe Hamas u subotu, oči svijeta ponovo su oštro usredotočene na ono što bi moglo uslijediti.
Hamasovi borci ubili su više od 800 Izraelaca u napadima na više gradova na jugu Izraela. Kao odgovor, Izrael je pokrenuo kampanju bombardovanja u Pojasu Gaze, ubivši više od 500 Palestinaca. Mobilizirao je trupe duž granice Gaze, očigledno u pripremi za kopneni napad. A u ponedjeljak je najavio “potpunu blokadu” Pojasa Gaze, zaustavljajući opskrbu hranom, gorivom i drugim osnovnim robama ionako opkoljenoj enklavi, što je čin koji prema međunarodnom pravu predstavlja ratni zločin.
Ali ono što će se odvijati u narednim danima i sedmicama ima svoje korijene u historiji.
Decenijama su zapadni mediji, akademici, vojni stručnjaci i svjetski čelnici opisali izraelsko-palestinski sukob kao nerješiv i komplikovan. Al Jazeera je objavila hronologiju dešavanja koja su dovela do trenutne situacije.
Balfourova deklaracija
Prije više od 100 godina, 2. novembra 1917. godine, tadašnji britanski ministar vanjskih poslova, Arthur Balfour, napisao je pismo upućeno Lionelu Walteru Rothschildu, istaknutoj ličnosti britanske jevrejske zajednice.
Pismo je bilo kratko, samo 67 riječi, ali je sadržaj imao ogroman učinak na Palestinu koji se i danas osjeća.
Britansku vladu je ovo pismo obavezalo na “stvaranje nacionalnog ognjišta u Palestini za jevrejski narod” i na olakšavanje “postizanja ovog cilja”.
Pismo je poznato kao Balfurova deklaracija.
U suštini, evropska sila je obećala cionističkom pokretu zemlju u kojoj palestinski arapski starosjedioci čine više od 90 posto stanovništva.
Britanski mandat je uspostavljen 1923. i trajao je do 1948. Tokom tog perioda, Britanci su omogućili masovnu imigraciju Jevreja, od kojih su mnogi bježali od nacizma u Evropi, a također su se suočili s protestima i štrajkovima. Palestinci su bili uznemireni promjenjivim demografskim stanjem njihove zemlje i britanskom konfiskacijom njihove zemlje kako bi bila predana jevrejskim naseljenicima. Šta se dogodilo tokom 1930-ih?
Eskalacija tenzija na kraju je dovela do Arapske pobune, koja je trajala od 1936. do 1939. godine. U aprilu 1936., novoformirani Arapski nacionalni komitet pozvao je Palestince da započnu opći štrajk, obustave plaćanje poreza i bojkotuju jevrejske proizvode u znak protesta protiv britanskog kolonijalizma i rastuće jevrejske imigracije.
Šestomjesečni štrajk brutalno su ugušili Britanci, koji su pokrenuli masovnu kampanju hapšenja i izvršili kaznena rušenja domova, praksu koju Izrael i danas provodi protiv Palestinaca.
Druga faza pobune započela je krajem 1937. godine, a predvodio je pokret otpora palestinskih seljaka, koji je napadao britanske snage i kolonijalizam.
Do druge polovine 1939. Britanija je okupila 30.000 vojnika u Palestini. Sela su bombardovana iz vazduha, uveden je policijski čas, kuće su srušene, a administrativni pritvori i ubistva po prijekom postupku bili su široko rasprostranjeni.
Britanci su sarađivali sa jevrejskom naseljeničkom zajednicom i formirali naoružane grupe i “protivpobunjeničke snage” jevrejskih boraca koje su predvodili Britanci pod nazivom Specijalni noćni odredi.
Oružje je tajno u Yishuv, zajednicu jevrejskih naseljenika prije stvaranje države, a fabrike oružja su osnovane kako bi se proširila Hagana, jevrejska paravojska koja je kasnije postala jezgro izraelske vojske. U te tri godine pobune, 5.000 Palestinaca je ubijeno, 15.000 do 20.000 je ranjeno, a 5.600 je zatvoreno.
Kakav je UN-ov plan podjele?
Do 1947. godine jevrejska populacija je porasla na 33 posto ukupnog stanovništva Palestine, ali su posjedovali samo 6 posto zemlje.
Ujedinjeni narodi su usvojili Rezoluciju 181, kojom se poziva na podjelu Palestine na arapsku i jevrejsku državu.
Palestinci su odbacili plan jer je dodijelio oko 56 posto Palestine jevrejskoj državi, uključujući većinu plodnog priobalnog područja.
U to vrijeme Palestinci su posjedovali 94 posto historijske Palestine i činili su 67 posto njenog stanovništva.
Nakba 1948, etničko čišćenje Palestine
Čak i prije isteka britanskog mandata 14. maja 1948., cionističke paravojne jedinice već su krenule u vojnu operaciju uništavanja palestinskih gradova i sela kako bi proširile granice cionističke države koja se trebala roditi.
U aprilu 1948. godine, više od 100 palestinskih muškaraca, žena i djece ubijeno je u selu Deir Yassin na periferiji Jerusalima. To je postavilo temelj za ostatak operacije, a od 1947. do 1949. godine uništeno je više od 500 palestinskih sela i gradova u onome što Palestinci nazivaju Nakba, ili “katastrofa” na arapskom.
Procjenjuje se da je ubijeno oko 15.000 Palestinaca, što uključuje i nekoliko desetina masakra.
Cionistički pokret zauzeo je 78 posto historijske Palestine. Preostala 22 posto podijeljeno je na ono što je sada okupirana Zapadna obala i opkoljeni pojas Gaze.
Procjenjuje se da je 750.000 Palestinaca protjerano iz svojih domova.
Danas njihovi potomci žive kao šest miliona izbjeglica u 58 izbjegličkih kampova širom Palestine i u susjednim zemljama Libanu, Siriji, Jordanu i Egiptu.
Izrael je 15. maja 1948. objavio svoje osnivanje. Sljedećeg dana počeo je prvi arapsko-izraelski rat, a borbe su okončane u januaru 1949. nakon primirja između Izraela i Egipta, Libana, Jordana i Sirije.
U decembru 1948. godine, Generalna skupština UN-a donijela je Rezoluciju 194, koja poziva na pravo na povratak palestinskih izbjeglica.
Godine nakon Nakbe
Najmanje 150.000 Palestinaca ostalo je u novostvorenoj državi Izrael i živjelo je pod strogo kontrolisanom vojnom okupacijom skoro 20 godina prije nego što su konačno dobili izraelsko državljanstvo.
Egipat je preuzeo pojas Gaze, a Jordan je 1950. godine započeo svoju administrativnu vlast nad Zapadnom obalom.
Godine 1964. formirana je Palestinska oslobodilačka organizacija (PLO), a godinu dana kasnije osnovana je politička partija Fatah.
Naksa, ili Šestodnevni rat i naselja
Dana 5. juna 1967. Izrael je okupirao ostatak historijske Palestine, uključujući pojas Gaze, Zapadnu obalu, istočni Jerusalim, sirijsku Golansku visoravan i egipatsko Sinajsko poluostrvo tokom Šestodnevnog rata protiv koalicije arapskih armija.
Za neke Palestince, ovo je dovelo do drugog prisilnog raseljavanja, ili Naksa, što na arapskom znači “nazadak”.
U decembru 1967. formiran je Marksističko-lenjinistički Narodni front za oslobođenje Palestine. Tokom naredne decenije je niz napada i otmica aviona koje su počinile ljevičarske grupe skrenuo pažnju svijeta na tešku situaciju Palestinaca.
Počela je izgradnja naselja na okupiranoj Zapadnoj obali i Pojasu Gaze. Stvoren je dvostepeni sistem sa jevrejskim naseljenicima koji su imali sva prava i privilegije da budu državljani Izraela, dok su Palestinci morali živjeti pod vojnom okupacijom koja ih je diskriminirala i zabranjivala svaki oblik političkog ili građanskog izražavanja.
Prva Intifada 1987-1993
Prva palestinska intifada izbila je u Pojasu Gaze u decembru 1987. nakon što su četvorica Palestinaca poginula kada se izraelski kamion sudario sa dva kombija u kojima su bili palestinski radnici.
Protesti su se brzo proširili na Zapadnu obalu, a mladi Palestinci su bacali kamenje na tenkove i vojnike izraelske vojske.
To je također dovelo do osnivanja pokreta Hamas, ogranka Muslimanske braće koji je učestvovao u oružanom otporu protiv izraelske okupacije.
Oštar odgovor izraelske vojske bio je sadržan u politici “Polomite im kosti” koju je zagovarao tadašnji ministar odbrane Yitzhak Rabin. To je uključivalo ubistva po prijekom postupku, zatvaranje univerziteta, deportacije aktivista i uništavanje domova.
Intifadu su prvenstveno provodili mladi ljudi, a vodilo je Ujedinjeno nacionalno vodstvo ustanka, koalicija palestinskih političkih frakcija posvećenih okončanju izraelske okupacije i uspostavljanju palestinske nezavisnosti.
Arapska liga je 1988. priznala PLO kao jedinog predstavnika palestinskog naroda.
Intifadu su karakterizirale narodne mobilizacije, masovni protesti, građanska neposlušnost, dobro organizirani štrajkovi i komunalne zadruge.
Prema izraelskoj organizaciji za ljudska prava B’Tselem, izraelske snage su ubile 1.070 Palestinaca tokom Intifade, uključujući 237 djece. Uhapšeno je više od 175.000 Palestinaca.
Intifada je također potaknula međunarodnu zajednicu da traži rješenje za sukob.
Sporazum iz Osla i Palestinska samouprava
Intifada je okončana potpisivanjem sporazuma iz Osla 1993. i formiranjem Palestinske samouprave (PA), privremene vlade kojoj je dodijeljena ograničena samouprava u džepovima okupirane Zapadne obale i Pojasa Gaze.
PLO je priznao Izrael na osnovu rješenja o dvije države i efektivno potpisao sporazume koji su Izraelu dali kontrolu nad 60 posto Zapadne obale, te velikim dijelom kopnenih i vodnih resursa teritorije.
PA je trebala da otvori put za prvu izabranu palestinsku vladu koja će voditi nezavisnu državu na Zapadnoj obali i Pojasu Gaze sa glavnim gradom u istočnom Jerusalemu, ali to se nikada nije dogodilo.
Kritičari smatraju PA korumpiranim podizvođačem izraelske okupacije koji blisko sarađuje s izraelskom vojskom u suzbijanju neslaganja i političkog aktivizma protiv Izraela.
Izrael je 1995. godine izgradio elektronsku ogradu i betonski zid oko pojasa Gaze, prekinuvši veze između podijeljenih palestinskih teritorija.
Druga Intifada
Druga Intifada počela je 28. septembra 2000. godine, kada je opozicioni lider Likuda Ariel Sharon napravio provokativnu posjetu kompleksu džamije Al-Aqsa sa hiljadama snaga sigurnosti raspoređenih u i oko Starog grada Jerusalema.
U sukobima između palestinskih demonstranata i izraelskih snaga tokom dva dana ubijeno je pet Palestinaca, a povrijeđeno 200.
Incident je izazvao široku oružanu pobunu. Tokom Intifade, Izrael je nanio nezapamćenu štetu palestinskoj ekonomiji i infrastrukturi.
Izrael je ponovo okupirao područja pod upravom Palestinske uprave i započeo izgradnju zida za razdvajanje koji je, zajedno sa bujnom izgradnjom naselja, uništio palestinska sredstva za život i zajednice.
Naselja su ilegalna prema međunarodnom pravu, ali tokom godina stotine hiljada jevrejskih doseljenika preselilo se u kolonije izgrađene na ukradenoj palestinskoj zemlji. Prostor za Palestince se smanjuje kako putevi i infrastruktura samo za naseljenike presijecaju okupiranu Zapadnu obalu, tjerajući palestinske gradove i naselja u izolovane enklave.
U vrijeme kada je potpisan sporazum iz Osla, nešto više od 110.000 jevrejskih doseljenika živjelo je na Zapadnoj obali, uključujući u istočnom Jerusalimu. Danas se radi o više od 700.000 ljudi koji žive na više od 100.000 hektara zemlje oduzete od Palestinaca.
Palestinska podjela i blokada Gaze
Vođa PLO-a Yasser Arafat umro je 2004. godine, a godinu dana kasnije, druga Intifada je završena, izraelska naselja u Pojasu Gaze su uništena, a izraelski vojnici i 9.000 doseljenika napustili su enklavu.
Godinu dana kasnije, Palestinci su prvi put glasali na općim izborima.
Hamas je osvojio većinu. Međutim, izbio je građanski rat Fataha i Hamasa, koji je trajao mjesecima i rezultirao smrću stotina Palestinaca.
Hamas je protjerao Fatah iz Pojasa Gaze, a Fatah – glavna stranka palestinskih vlasti – nastavio je kontrolu nad dijelovima Zapadne obale.
U junu 2007. Izrael je uveo kopnenu, vazdušnu i pomorsku blokadu pojasa Gaze, optužujući Hamas za “terorizam”.
Ratovi u pojasu Gaze
Izrael je pokrenuo četiri dugotrajna vojna napada na Gazu: 2008., 2012., 2014. i 2021. Hiljade Palestinaca je ubijeno, uključujući mnogo djece, a desetine hiljada domova, škola i poslovnih zgrada su uništene.
Obnova je bila gotovo nemoguća jer opsada sprječava građevinski materijal, poput čelika i cementa, da stignu do Gaze.
Napad iz 2008. uključivao je upotrebu međunarodno zabranjenog oružja, poput fosfornog plina.
U 2014. godini, u rasponu od 50 dana, Izrael je ubio više od 2.100 Palestinaca, uključujući 1.462 civila i blizu 500 djece.
Tokom napada, koji su Izraelci nazvali Operacijom Protective Edge, ranjeno je oko 11.000 Palestinaca, uništeno je 20.000 kuća, a pola miliona ljudi raseljeno.
Sve detalje možete pratite na našem live BLOGU.
Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad
Kakvo je tvoje mišljenje o ovome?
Budi prvi koji će ostaviti komentar!