Od kada su međunarodne snage predvođene Sjedinjenim Državama počele povlačenje iz Afganistana, talibani su iznenađujućom brzinom osvojili najveći dio države i 15. avgusta ušli u glavni grad Kabul.

Talibani imaju približno 80.000 boraca u poređenju sa nominalnih više od 300.000 vojnika koji su bili u službi afganistanske vlade, ipak, afganistanski vojni komandanti predavali su se bez borbe. Zašto?

Priča o dvije vojske

Kako su talibani osvajali grad za gradom i uspostavljali kontrolu nad afganistanskim provincijama ispostavilo se da brojnija i bolje opremljena afganistanska vojska nije mogla da im se suprotstavi oslabljena sistemskim propustima, politikom, korupcijom i nedostatkom motivacije i vojnog morala, piše Radio Slobodna Evropa.

S druge strane, borbeni moral talibana i disciplina bili su glavna pokretačka snaga militantne grupe.

Mnogi analitičari govore da je ovo “priča o dvije vojske”. Jedna je slabo opremljena, ali visoko ideološki motivisana dok je druga dobro opremljena, ali sa slabim vođstvom, nagrižena korupcijom i zavisna od NATO podrške.

Američke trupe i njihovi NATO i regionalni saveznici srušili su vladavinu talibana u Afganistanu novembra 2001. Talibani su pružili utočište Osami Bin Ladenu i drugim vođama Al Kaide koji su povezani sa terorističkim napadom 11. septembra 2001. u Americi.

Ali uprkos kontinuiranoj međunarodnoj prisutnosti u regiji, milijardama dolara podrške i obučavanja afganistanskih vladinih snaga, talibani su se pregrupisali i isprva povratili snagu u zabačenim područjima zemlje.

Istraživanje koje je napravio BBC 2017. godine pokazalo je da su talibani imali punu kontrolu nad nekoliko distrikta i da su aktivni u mnogim drugim dijelovima zemlje gdje su izvodili sedmične ili mjesečne napade što je sugerisalo da su jači od prethodnih procijena.

Oko 15 miliona ljudi ili polovina ukupnog broja afganistanskog stanovništva, 2017. godine živjelo je u dijelovima zemlje koju su talibani ili kontrolisali ili su bili otvoreno prisutni.

Promašena procijena?

Tokom jula mjeseca dolazila su upozorenja nekih od američkih nadzornih tijela za kontrolu pomoći Afganistanu da se ne može sa sigurnošću znati kolika je sposobnost nacionalnih odbrambenih i sigurnosnih snaga Islamske Republike Afganistana (ANDSF) da djeluje nezavisno od američke vojne pomoći, piše britanski The Guardian.

Utvrđeno je da je američka vojska imala pretjerano optimistična očekivanja u vezi da sposobnostima afganistanskih vojnih snaga iako, nije imala pouzdane dokaze za takav pristup. Odlazak amerikanaca koji su Sjedinjene Države dogovorile sa talibanima tokom 2020. godine “mogao bi značajno da utiče na održivost ANDSF-a, posebno njihovu sposobnost za održavanje aviona i vozila”, prenosi The Guardian.

Navodi se da je ovo kontrolno tijelo američke vlade ponavljalo upozorenja o “korozivnim efektima korupcije” unutar afganistanskih vojnih snaga te raširenu neobrazovanost u njihovim redovima, oslanjanje na naprednu tehnologiju i na to da nije u stanju da pouzdano održi vojnu borbenu spremnost.

Iako su tokom 20 godina prisustva SAD zajedno sa saveznicima obučavale i opremale afganistansku vojsku, procjenjuje se da je potrošeno više od 80 milijardi dolara samo na vojsku, u ofanzivi talibana ovaj napor se raspršio za svega nekoliko sedmica.

Snaga afganistanske vojske izgledala je dobro samo na papiru dok je realnost bila drugačija. Mučila ih je korupcija, mito, loše vođstvo, nedostatak obuke i pad morala, piše France24.

Dezertiranje je bilo uobičajena pojava, a američki vladini inspektori upozoravali su da je situacija neodrživa.

Stanje na terenu

Predsjednik SAD Joe Biden je 14. aprila najavio da povlačenje trupa koje će početi 1. maja a završiti 11. septembra, čime bi se okončao najduži američki rat. Ovo je bilo produženje prijašnjeg roka koji je bio 1. maj, dogovorenog sa administracijom predsjednika Donalda Trumpa i talibana.

Talibani su 4. maja započeli veliku ofanzivu na snage afganistanske vlade u južnoj provinciji Helmand. Takođe su izvršili napade na najmanje šest drugih provincija.

Četiri glavna grada provincija padaju u jednom danu, 13. avgusta, uključujući Kandahar, drugi grad u zemlji i duhovni dom talibana. Na zapadu je drugi ključni grad, Herat, pregažen u napadu i zarobljen je zapovjednik veterana Mohammad Ismail Kan, jedan od vodećih boraca protiv talibana.

Trupe na liniji frona u Kandaharu, piše New York Times, dobili su “jednu kartonsku kutiju punu polutrulog krumpira” za dnevnu prehranu cijele policijske jedinice.

Kandaharska policija rekla je da prije pada grada nisu bili plaćeni šest do devet mjeseci, prema pisanju Washington Posta.

Talibanski pobunjenici su se, tokom zauzimanja grada za gradom, služili prijetnjama i podmićivanjem, zajedno s propagandom i psihološkim ratom i tako na kraju zauzeli glavni grad Kabul.

Od prošle godine, vođe talibana počeli su da nude očajnim vojnicima novac u zamjenu za oružje, prema pisanju Washington Posta, na sastancima i dogovorima koje su afganistanski zvaničnici nazvali “prekidom vatre”. “Tokom sljedećih godinu i po sastanci su napredovali do nivoa okruga, a zatim brzo do glavnih gradova provincija, što je kulminiralo nizom predaja koje su pregovarale vladine snage.”

Afganistanske snage pružile su snažan otpor u nekim područjima, poput Laškar Gaha na jugu zemlje, ali su se suočile s talibanima bez američkih vazdušnih napada ili vojne podrške. Suočeni s manjim, ali visoko motivisanim grupama talibanskih pobunjenika, mnogi vojnici, pa čak i cijele jedinice jednostavno su dezertirali ili se predali, ostavljajući militante da zauzimaju grad po grad.

U međuvremenu su američke obavještajne procijene bile krajnje optimistične. Talibani bi mogli zauzeti Kabul u roku od 90 dana, odnosno ne prije rane jeseni, kako su procijenili 11. avgusta američki zvaničnici, prema navodima The Wall Street Journala. Otprilike 72 sata kasnije, Kabul je pao.

Čak su i talibani navodno bili iznenađeni koliko su brzo uspjeli da preuzmu kontrolu nad nekim provincijama i glavnim gradom.