Crkva svete Marije ili džamija sultana Sulejmana II nalazi se unutar historijske jezgre Jajca, a važi za objekat koji predstavlja simbol suživota više religija i vjeroispovijesti na ovim prostorima.
Prema utvrđenim historijskim činjenicama, u crkvu sv. Marije je, nakon udaje za bosanskog prijestolonasljednika Stjepana Tomaševića, 1. aprila 1459. godine, kćerka srpskog Lazara Despota, Jelena Branković, kao miraz donijela relikvije ili kosti sv. Luke Evanđelista.
Dragan Glavaš, turistički vodič u Javnoj ustanovi “Agencija za kulturno-historijsku i prirodnu baštinu i razvoj turističkih potencijala grada Jajca” ispričao je za Anadoliju da je u novembru 1461. godine u ovoj crkvi po papinskim poslanicima krunisan posljednji bosanski kralj Stjepan Tomašević.
Od polovine 19. stoljeća objekat nije u upotrebi, jer je kroz historiju objekat gorio tri puta. Naime, u požaru 1832. godine od zgrade su ostali samo zidovi.
Ekipa Anadolije posjetila je objekat koji je kroz historiju korišten i kao crkva i kao džamija. Ostali su podsjetnici da su se u ovom objektu molile različite vjere. Mihrab i ulaz u džamiju sa jedne strane, a sa druge ulaz u crkvu.
Pretpostavlja se da su u crkvi sahranjeni i članovi nekih gradskih porodica srednjevjekovnog Jajca, pa čak i članovi porodice Stjepana Tomaševića. Iskopani grobovi su dokaz tome.
Sa sjeveroistočne strane objekta, izgrađen je zvonik – toranj svetog Luke visok 23 metara, a radili su ga domaći majstori. Zvonik sv. Luke predstavlja jedini sačuvani srednjovjekovni zvonik u kontinentalnom dijelu Balkana. Objekat je već 1892. godine, od strane austrougarske uprave, zakonom od 27. juna 1892. godine proglašen spomenikom kulture.
“Relikvije ili kosti Luke Evanđeliste bile su smještene u tornju sv. Luke koji je jedini sačuvani crkveni toranj iz Srednjeg vijeka. Visok je 23 metra i rađen je u kasno gotičkom i romaničkom stilu. Predstavlja objekat velike vrijednosti”, ispričao je Glavaš.
Prema njegovim riječima, zidali su ga domaći klesari koji su išli na obuku u Dalmaciju kako bi se naučili zanatu.
“Stil gradnje i sam objekat, dakle, crkva s tornjem, predstavlja moć, značaj i uticaj Jajca kao Kraljevskog grada i moć i značaj srednjovjekovne Kraljevine Bosne”, kazao je Glavaš.
Podsjetio je da je 1459. godine, po papinskom poslaniku u ovoj crkvi krunisan posljednji bosanski kralj Stjepan Tomašević.
“Nakon toga, 1528. godine, dolaskom Osmanlija crkva postaje džamija i kao takva se koristi određeno vrijeme. Međutim, ona tri puta gori. Tako je 1832. godine posljednji put izgorjela”, ispričao je Glavaš za Anadoliju.
Historijski značaj ovog objekta prepoznaje već Austro-ugarska koja je u svoje vrijeme ovaj objekat proglasila nacionalnim spomenikom.
“Što se tiče grobova koji se nalaze u samoj crkvi, ‘80-ih godina prošlog stoljeća tadašnja vlast, odnosno Jugoslavija, radila je određena arheološka istraživanja u samoj crkvi, gdje je pronađeno nekoliko grobova u kojima su, prema pretpostavkama, bili sahranjeni visoki činovnici Kraljevine Bosne, čak i neki članovi porodice Stjepana Tomaševića”, istakao je Glavaš.
Naime, čak se negdje i navodi da je u ovom objektu bila i velika količina zlata, ali sve je odneseno u Beograd na daljnja istraživanja.
“Od tada se ništa ne zna o tome, ali Jajcu preostaju samo grobovi”, kazao je Glavaš.
