Trideset godina nakon Dejtonskog mirovnog sporazuma i genocida u Srebrenici, Bosna i Hercegovina prolazi kroz velike političke tenzije i akutne secesionističke težnje. Dok zemlja nastoji pristupiti EU, predsjednik bh. entiteta Republika Srpska (RS) Milorad Dodik "ugrožava ovu evropsku perspektivu" i, u sjeni Donalda Trumpa, okreće se "Srpskom svijetu" svog saveznika Aleksandra Vučića, kao i autokratskim vladama u Mađarskoj i Rusiji, pišu politička anallitičarska Tanja Topić i direktorica Fondacije Friedrich Ebert (FES) u BiH Sarah Hees-Kalyani.
U decembru 2022. godine Bosna i Hercegovina je dobila status kandidata za EU. Godinu dana kasnije, Evropska komisija je najavila otvaranje pregovora, ali bez konkretnog datuma, jer ključne reforme još uvijek nisu sprovedene.
“Dodik u EU politici slijedi strategiju Aleksandra Vučića: formalno podržava proces integracije, dok istovremeno učvršćuje svoju vlast u Republici Srpskoj i gradi autokratske strukture. Postepeno sprovodi planove za secesiju i stvara činjenice na terenu koje Republiku Srpsku sve više udaljavaju od pravnih normi EU“, pišu Topić i Hees-Kalyani za IPG Journal, te dodaju: “Time se produbljuje jaz između evropskih reformskih zahtjeva i političke realnosti u Republici Srpskoj – prepreka koja bi mogla postati nepremostiva za cijelu Bosnu i Hercegovinu“.
“Teško je zamisliti da će građani to prihvatiti bez otpora”
BiH trenutno pokušava progurati ključne zakone u Vijeću ministara kako bi napredovala prema EU, ali posljednje odluke NSRS su de facto suspendovale pravosudni sistem na državnom nivou. Razlog tome je osuđujuća presuda Miloradu Dodiku na godinu dana zatvora i šestogodišnju zabranu političkog djelovanja zbog kršenja Ustava i nepoštivanja odluka visokog predstavnika UN-a, Christiana Schmidta.
Topić i Hees-Kalyani ističu da je još prije izricanja presude Dodik glasno upozoravao da bi njegova osuda značila kraj BiH, te da je predstavljao kao napad na Republiku Srpsku i cijeli srpski narod, “koristeći je kao alat za daljnju secesionističku politiku“.
“Pod izgovorom da “brani Dejtonski sporazum”, Dodik gura Republiku Srpsku ka nezavisnosti i obnavlja prijedlog njenog ujedinjenja sa Srbijom. Od 2006. godine političko rukovodstvo ovog entiteta prijeti opstanku BiH kroz stalne eskalacije, ciljano izazivajući strah od ponavljanja rata – u društvu koje još uvijek nosi traume ratnih zločina od prije 30 godina“, ističu.
Nakon izricanja presude, Narodna skupština Republike Srpske je ubrzanim postupkom usvojila zakone “po uzoru na autokratske režime, poput onog u Rusiji”.
“Dok je Dodik formalno izražavao spremnost na dijalog s državnim nivoom i međunarodnim partnerima, istovremeno je provodio duboko antidemokratske mjere – ozbiljan napad na ustavni poredak BiH“, navode Topić i Hees-Kalyani, te objašnjavaju kakve zakone je NSRS donijela i navode Dodikov poziv Srbima zaposlenim u državnim institucijama da napuste radna mjesta, jer im sada prijete kazne zatvora do pet godina.
“Hiljade službenika sada su suočene s gubitkom egzistencije. Teško je zamisliti da će građani to prihvatiti bez otpora“, upozoravaju.
Međunarodna zajednica – tišina i ustupci
“Dok Dodik politički juri prema ponoru, međunarodna zajednica uglavnom nijemo posmatra razvoj situacije“, navode, te ističu da, dok BiH pod strogim nadzorom EU teži članstvu, “Dodik svjesno djeluje u suprotnom pravcu“.
“Nakon dobijanja kandidatskog statusa u decembru 2022, kriminalizovao je klevetu. Dok Evropska komisija insistira na slobodi medija kao ključnom kriteriju za članstvo, ostaje nijema na brutalne napade na novinare i zagovornike evropskih vrijednosti u Republici Srpskoj – prepuštajući ih samovolji autokratskog režima“.
Od početka rata u Ukrajini, zapadni Balkan se ponovo našao u fokusu EU iz geopolitičkih razloga. Brisel je želio smanjiti vanjski utjecaj i jače vezati region za sebe. Topić i Hees-Kalyani navode da je, uprkos slabim reformskim rezultatima, EU smanjila uslove za BiH sa 14 na 8 kriterija, ali ni ti uslovi nisu u potpunosti ispunjeni.
“Ipak, iz strateških razloga, ove manjkavosti su ignorisane“, navode.
Zatim objašnjavaju da su nakon dodjele kandidatskog statusa reformski procesi usporili.
“Dodik se predstavljao kao “motor” evropskih integracija, ali je istovremeno nastavio susrete s Vladimirom Putinom i zagovarao pridruživanje BiH BRICS savezu. U međuvremenu je donio zakone koji drastično ograničavaju slobodu govora i okupljanja. Pravdao ih je “povećanjem transparentnosti finansiranja nevladinih organizacija”, naročito ako sredstva dolaze iz “fašističkih izvora”. Istovremeno, javno izražava simpatije prema njemačkoj krajnje desnoj AfD, pozira s njenim predstavnicima i poziva Srbe u Njemačkoj da glasaju za “jedinu stranku koja može promijeniti Njemačku”, slično kao što to radi Elon Musk“.
Topić i Hees-Kalyani smatraju da su ponovni izbor Donalda Trumpa i odluke Elona Muska u SAD-u, posebno ukidanje USAID-a, “dale Dodiku dodatni vjetar u leđa“.
Nime, objašnjavaju da njegova presuda dolazi u političkom vakuumu: dosadašnji američki ambasador, koji je bio njegov oštri protivnik, napustio je funkciju. Dodik je odmah reagovao, naređujući istrage protiv svih koji su primali sredstva USAID-a, posebno onih iz medija i nevladinih organizacija koji su, prema njegovim tvrdnjama, radili protiv Srba uz američko finansiranje.
Ipak, smatraju da je “Dodik sada precijenio vlastitu moć”. Naime, američki državni sekretar Marco Rubio optužio ga je za destabilizaciju BiH i na platformi X indirektno pozvao Aleksandra Vučića da obuzda Dodikovo opasno ponašanje.
“Blokada državnih institucija u Republici Srpskoj i kreiranje “lista neprijatelja” suštinski su dio Dodikove autokratske strategije već 15 godina. Međunarodni posmatrači su često smatrali njegove prijetnje blefom, dok su se nadali da će Aleksandar Vučić “garantovati stabilnost regiona” i držati Dodika pod kontrolom. No Vučić je nastavio svoju balansirajuću diplomatiju: s jedne strane podržava teritorijalni integritet BiH, dok s druge strane neprestano podržava Dodikove secesionističke ambicije i ideju “ujedinjenja svih Srba u jedinstvenu srpski svijet”. Rezultat toga je nastanak autokratskog centra moći unutar države koja je kandidat za članstvo u EU“.
Evropa se mora probuditi i djelovati
Dodik, koji već godinama održava bliske odnose s Viktorom Orbánom i austrijskom FPÖ, vidi u mogućoj pobjedi Trumpa i jačanju desnice u Evropi “historijsku šansu” za ostvarenje svojih planova, pišu Topić i Hees-Kalyani. One ističu da je Dodik svojim posljednjim potezima “već nanio ozbiljnu štetu BiH i njenim institucijama“.
“Država je zaglavljena u dubokoj političkoj krizi iz koje se neće brzo izvući. Iako je oružana eskalacija malo vjerovatna, Evropa se mora probuditi i djelovati. Novi konflikt na tlu Evrope bio bi teško izdržljiv. EU mora pokazati jedinstvo – i suprotstaviti se autokratskim liderima poput Orbána u sopstvenim redovima“, apeluju.
Zatim navode:
“Čini se da EU želi BiH u svom klubu više nego što to žele njeni politički lideri. Milorad Dodik, to je jasno, nema nikakav interes za članstvo u EU – i drži cijelu zemlju kao taoca. Pri tome, često dobija podršku od bosanskohrvatskih nacionalista. EU mora jasno reagovati na napade na ustavni poredak utvrđen Dejtonskim sporazumom“.
Objašnjavaju da BiH još uvijek nije potpuno suverena država, jer međunarodna zajednica i dalje igra ključnu ulogu preko visokog predstavnika.
Međutim, smatraju da, “umjesto da nameće jasne posljedice, Zapad se godinama Dodikovim prijetnjama suprotstavljao ustupcima“.
“Prekretnica u odnosu prema autokratama izgleda drugačije. Za prijem u EU važe jasna pravila. Međutim, kroz godine pregovora s korumpiranim političkim strukturama, EU je predugo zatvarala oči pred kršenjem ljudskih prava i ograničavanjem medijskih i sloboda mišljenja. Evropa konačno mora dosljedno insistirati na vlastitim vrijednostima i normama – i biti pouzdan partner progresivnim snagama i stanovništvu Bosne i Hercegovine“, ističu na kraju.
Kakvo je tvoje mišljenje o ovome?
Budi prvi koji će ostaviti komentar!