U 14 godina otkako je došao na vlast, mađarski premijer Viktor Orban proširio je svoj uticaj na zapadni Balkan, gde je “inspirisao... autoritarno ponašanje” lokalnih lidera sa “sumnjivim” demokratskim pozidanama, navodi se u analizi koji je objavio Centar za evropsku politiku (EPC).
Kako se navodi u analizi koju prenosi bne IntelliNews, historijski naglasak EU na stabilnosti u odnosu na demokratiju na Zapadnom Balkanu omogućio je da se zažmiri na autoritarne sklonosti regionalnih lidera, koji su obećavali mir na račun demokratskih normi i osnovnih sloboda.
Prema EPC-u je Orbanov izbor za premijera Mađarske 2010. godine bio početak “oštre i neviđene transformacije u neliberalnu državu” za tu zemlju, a njegovo vodstvo karakteriše “konsolidacija vlasti, erozija demokratskih institucija i povlačenje od liberalnih vrednosti“.
Međunarodna strategija
Navodi se da je Orbanova retorika i politika odjeknula i izvan granica Mađarske, te da je inspirisala slične trendove među balkanskim političarima, uključujući predsjednika Srbije Aleksandra Vučića i predsjednika bh. Entiteta Republike Srpska (RS) Milorada Dodika.
“Od kada je Viktor Orban izabran za premijera 2010. godine, zemlja je doživjela oštru i neviđenu transformaciju u “neliberalnu državu” – baš kao što je Orban obećao 2014. u govoru održanom u Rumuniji“, navodi se.
Izvan granica Mađarske, Orban je izgradio veze sa drugim liderima krajnje desnice u EU, kao i sa istomišljenicima izvan bloka.
“Sve više izolovan u Briselu, Orban je krenuo da izgradi svoj neliberalni blok izvan EU podržavajući i inspirišući autoritarno ponašanje balkanskih političara sa upitnim demokratskim pozadinama i braneći njihove interese pred institucijama EU“, napisala je analitičarka Berta López Domènech.
“Sve veće prisustvo Mađarske na Zapadnom Balkanu potaknuto je nizom ekonomskih, strateških, ideoloških i političkih faktora. Orbanov neliberalizam našao je plodno tlo u pogrešno vođenoj politici EU prema Balkanu, koja je dugo davala prioritet stabilnosti u odnosu na demokratiju i previđala autoritarne tendencije regionalni politički lideri koji su obećali da će osigurati mir bez istinske posvećenosti vladavini prava i temeljnim pravima“, ističe ona.
Demokratsko nazadovanje
U analizi se ističe da su, poput Orbana, i Vučić i Dodik lideri sa dugom stažom. Vučićeva Srpska napredna stranka (SNS) prvi put je došla na vlast 2012. godine, a od opštih izbora 2014. bila je dominantna snaga u politico zemlje. Za to vrijeme je Srbija “degradirana sa polukonsolidovane demokratije na hibridni režim” u izvještaju Freedom House-a 2020. godine – iste godine kada je Mađarska postala prva država članica EU koja je pretrpila sličnu degradaciju.
Što se tiče Bosne i Hercegovine, ističe se da je u posljednjih deset godina i doživjela “pad demokratskih normi”, te da je složen ustavni okvir zemlje “omogućio etničkim liderima da dominiraju vladom, što je dovelo do hroničnog stanja političke disfunkcije”. Ovaj pad je, navodi se, posebno izražen u Republici Srpskoj.
Navodi se da uspon autoritarizma u Mađarskoj, Srbiji i RS-u dijeli značajnu karakteristiku, a to je konsolidacija vlasti u rukama njihovih političkih lidera.
Ističe se da su tokom posljednjih petnaest godina, Orban, Vučić i Dodik, koji su nekada smatrani umjerenim, liberalnim i proevropskim orijentiranim političarima, doživjeli promjenu ideologije u pravcu nacionalističkog desnog populizma, a fuzija stranačkih i vladinih akcija, personalizacija političke vlasti i eksploatacija javnih institucija “zamaglili su granice između države (ili entiteta, u slučaju Republike Srpske), vladajuće stranke i lidera”.
“Populistički zaokret balkanskih lidera inspirisan je i podržan od mađarskog premijera, koji je legitimisao njihovo autoritarno ponašanje”, napisala je Lopez Domènech.
Okretanje istoku
Navodi se da se pod Orbanovom strankom Fidesz mađarska vanjska politika postepeno pomjerala prema istoku i da je Budimpešta uspostavila bliže veze sa zemljama poput Rusije, Kine i Turske, te bivšim sovjetskim republikama poput Azerbejdžana, Kazahstana i Turkmenistana, s ciljem pozicioniranja Mađarske kao mosta između Istoka i Zapada. Orban je takođe nastojao da potvrdi uticaj Mađarske na Zapadnom Balkanu, sa ciljem da uspostavi zemlju kao značajnu političku i ekonomsku silu u regionu.
“Njegov odnos sa Vučićem je postao izuzetno blizak, a oba lidera jedan drugog nazivaju “prijateljima”. Ova bliskost se posebno intenzivirala u poslednjih pet godina, što se poklopilo sa povećanom saradnjom Mađarske i Srbije, kao i sa Republikom Srpskom”, navodi se.
Suspendiranjem Fidesa iz Evropske narodne partije (EPP) i imenovanjem bliskog saveznika Olivera Varhelyija za komesara EU za susjedstvo i proširenje, Orban je, kako ističe analitičarka, “imao za cilj da pojača utjecaj Mađarske u kontekstu angažmana EU na Zapadnom Balkanu”.
Strateški, stabilnost jugoistočne Evrope je od vitalnog značaja za cilj Mađarske da obuzda ilegalnu migraciju i održi bezbijednost granica. Orban je pohvalio lidere poput Vučića i Dodika za njihovu ulogu u regionalnoj stabilnosti, koristeći to kao opravdanje za zalaganje za brzo proširenje na Balkan. Ideološki, Orbanovo isključenje iz EPP-a i njegovo svrstavanje s neliberalnim liderima koji dijele slične osobine, kao što su nacionalizam i skepticizam prema evropskim integracijama, gurnuli su ga na stvaranje saveza sa istomišljeničkim liderima u južnoj Evropi.
“Orbanovi napori da poveća prisustvo Mađarske na Balkanu dali su mu značajnu meku moć i uticaj u regionu, posebno kada politika proširenja nije bila politički prioritet za EU. Štaviše, njegovo prijateljstvo sa Aleksandrom Vučićem i Miloradom Dodikom pretvorilo je Orbana u sagovornika između Brisela i dva balkanska moćnika dok je mađarski lider nastojao da pokaže svoju sposobnost da posreduje oko osjetljivih pitanja”, navodi se.
Ovo je praćeno ekonomskim guranjem u region, posebno u Srbiju, gde je Mađarska povećala ulaganja u medije, infrastrukturu i energetski sektor, uz rastuću trgovinu između dve zemlje. Obje zemlje se oslanjaju na ruski gas i sarađuju u energetskom sektoru.
Podrivanje vrijednosti EU
Prema ovo analizi, Orbanovo prošireno prisustvo na Balkanu ojačalo je uticaj Mađarske, a njegovo prijateljstvo sa Vučićem i Dodikom pozicioniralo ga je kao posrednika između Brisela i balkanskih lidera. Međutim, dok se Orban zalagao za proširenje Balkana, njegovo usklađivanje sa Vučićem i Dodikom zakomplikovalo je strategiju EU, zaobilazeći demokratske principe, potkopavajući vrijednosti EU i predstavljajući sigurnosni rizik usred regionalne nestabilnosti.
Navodi se da je “neliberalni savez” između Budimpešte, Beograda i Banja Luke doveo u pitanje politike EU, oslabio demokratske vrijednosti i ugrozio regionalnu stabilnost, utičući na geopolitički pejzaž EU.
“Režimi u Budimpešti, Beogradu i Banja Luci dijele svoje odbacivanje liberalnih vrijednosti, koje su svojstvene za identitet EU”, navodi se.
“Viktor Orban je podržao i inspirisao autoritarno ponašanje balkanskih lidera. On je politički i finansijski podržao Milorada Dodika u nekoliko navrata kada je srpski lider eskalirao svoje secesionističke prijetnje. Kao takav, on je potvrdio ove iredentističke odluke, blokirajući svaki pokušaj EU da ih kazni”, dodaje se.
Kao primjer za ovo se navodi činjenica da je Mađarska preuzela nekoliko infrastrukturnih projekata u Republici Srpskoj koje je Njemačka ostavila nedovršenim zbog Dodikovog destabilizirajućeg djelovanja. Slično, 2021. godine, kada je Dodik objavio namjere da povuče RS iz vojnih, pravosudnih i poreskih okvira na državnom nivou, Orban je obećao 100 miliona eura finansijske pomoći entitetu i glasno se protivio svakom nametanju sankcija EU.
Prijetnja stabilnosti
“Orban obično govori o srpskim liderima kao o ključnim ličnostima za stabilnost na Balkanu. Održavanje regionalne stabilnosti je također bio Orbanov javni argument da opravda svoje protivljenje sankcijama Srbiji i Republici Srpskoj, tvrdeći da bi one mogle dovesti do eskalacije regionalnih tenzija. Međutim, paradoksalno, Orban je, podmetanjem Dodikovih secesionističkih poteza koji ugrožavaju teritorijalni integritet Bosne i Hercegovine, doprinio stvaranju najveće političke krize u zemlji od kraja rata 1995. godine“, navodi se u analizi.
Štaviše, kako se ističe u izvještaju, “u trenutnom geopolitičkom kontekstu, postojanje autokratskih režima na Balkanu i unutar EU ugrožava stabilnost i sigurnost cijelog kontinenta“.
“To također podriva podršku Unije Ukrajini u njenoj borbi protiv Rusije dok se rat nastavlja, s obzirom na bliske veze između ovih lidera i ruskog predsjednika Vladimira Putina. Uostalom, Viktor Orban je u nekoliko navrata zaprijetio da će blokirati podršku EU Ukrajini”, dodaje se.
Sva tri lidera održala su odnose s Rusijom u vrijeme kada je većina Evrope odlučno raskinula s Moskvom nakon invazije na Ukrajinu 2022. godine. Orban je jedini lider EU koji nije prekinuo odnose s Putinom od ukrajinske invazije 2022.
López Domènech objašnjava da su sva tri lidera održala odnose s Rusijom u vrijeme kada je većina Evrope odlučno raskinula s Moskvom nakon invazije na Ukrajinu 2022. godine. Orban je jedini lider EU koji nije prekinuo odnose s Putinom od ukrajinske invazije.
Ona upozorava da pojava neliberalnih režima i autokratskih lidera u Evropi i njenom neposrednom okruženju predstavlja ogroman izazov za demokratski etos i geopolitičku strategiju EU, te da se, stoga, demokratija mora reafirmisati kao kamen temeljac identiteta EU.
Kako tenzije i dalje traju na periferiji Evrope, očuvanje vladavine prava u državama članicama i zemljama proširenja pojavljuje se ne samo kao moralni imperativ već i kao strateška neophodnost za EU, zaključuje ona.
Zatim naglašava potrebu za promjenom paradigme u pristupu EU prema zapadnom Balkanu.
Smatra da se demokratija mora staviti na čelo procesa proširenja, s ponovnim naglaskom na demokratskim vrijednostima i institucijama, a to podrazumijeva snažniji odgovor na demokratsko nazadovanje i veću posvećenost jačanju reformski orijentiranih snaga unutar zemalja kandidata.
Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad
Kakvo je tvoje mišljenje o ovome?
Budi prvi koji će ostaviti komentar!