Odlazećem američkom predsjedniku Joeu Bidenu Balkan nije bio nepoznanica - naprotiv, sa njim se prvi put upoznao još u vreme Josipa Broza Tita, kada je boravio na sahrani Edvarda Kardelja, ali rezultati administracije ovog demokrate u pomenutom evropskom regionu mogu da se smatraju promijenljivim i nepotpunim, ocjena je stručnjaka koji su govorili za Glasa Amerike.
Zapadni Balkan svakako nije bio u centru pažnje američke administracije u prethodne četiri godine, a odlazak u drugi plan je bio uslovljen brojnim okolnostima poput ruske agresije na Ukrajinu, koja je počela u februaru 2022, i rata Izraela i Hamasa koji traje od oktobra prošle godine.
„Volio bih da je Balkan bio malo vidljiviji, iako političari i diplomate, barem u SAD-u, vole da kažu da naša agenda nije vođena krizom. Trenutno nema goruće krize na Balkanu, sigurno ništa što bi se moglo porediti sa Bliskim istokom ili Ukrajinom”, kaže za Glas Amerike Michael Haltzel, profesor Škole za međunarodne studije Univerziteta Johns Hopkins.
Haltzel je do 2005. bio savjetnik za spoljnu politiku tadašnjeg senatora, a danas odlazećeg predsjednika Amerike, koji je, između ostalog, kao potpredsjednik SAD-a 2009. posjetio Kosovo, a 2016. Srbiju.
“Mislim da je vidljivo da u Vašingtonu ima ljudi koji su zaduženi za politiku prema Balkanu koji su veoma upućeni. Ali mislim da je pošteno reći da to više nije tema broj jedan, što je bila nekoliko godina krajem 1990-ih i početkom 2000-ih. To nije nužno loša stvar”, navodi Michael Haltzel.
Iako su se velike krize “preselile” u druge dijelove sveta, važna balkanska pitanja poput dijaloga Srbije i Kosova o normalizaciji odnosa, i napetosti u Bosni i Hercegovine na relaciji Banjaluka – Sarajevo ostaju neriješena.
Maja Piščević, viša savjetnica u Atlantskom savjetu, smatra da je malo napretka ostvareno u prethodne četiri godine, uz konstataciju da, ako je cilj bila stabilnost regiona, onda je on ispunjen. Ona objašnjava da je Amerika u prethodnom periodu vodeću ulogu na Balkanu prepustila Evropskoj uniji, a potom su je SAD slijedile.
”To je jako lijepo izgledalo kao foto-op Miroslava Lajčaka i Gabriela Escobara. I uvijek nam je bilo toplo oko srca kada ih vidimo da su zajedno i da govore u jedan glas. Ali kad pogledamo kakvi su tu bili rezultati i šta je zaista postignuto, samo ako pogledamo Kosovo, čini mi se da nije bilo gore od 90-ih godina”, kaže Piščević.
Koliko je činjenica da su SAD morale da se fokusiraju na druge regione bila dobra za Balkan, u smislu da nema pravog “požara” u regionu, toliko je ovaj nedostatak pažnje uticao na stagnaciju reformskih procesa.
Za Richarda Kremera, saradnika američkog Instituta za spoljnopolitička istraživanja (FPRI), jedan od glavnih problema politike Bidenove administracije je što nije postojao jasan i koordinisan pristup regionu.
“Nedostajalo je jasnoće i konsenzusa u vezi sa pristupom. Nažalost, propustili su da iskoriste prilike koje su im se ukazale, i Amerikanci i Evropljani i svi ostali koji bi željeli da vide stabilniji, demokratski i prosperitetni Zapadni Balkan”, kazao je Kremer.
Charles Kupchan iz Savjeta za međunarodne odnose u Vašingtonu (CFR) smatra da odlazeća američka administracija zaslužuje “visoku ocjenu za prilično odlučan i stabilan angažman na Zapadnom Balkanu”.
“Tokom Bidenove administracije američka vlada bila je prilično uključena u brojne posjete ključnih diplomata regionu. I jedna od prednosti angažovanja tokom ovog perioda je bliska saradnja SAD-a i EU. Tokom prve Trumpove administracije SAD jesu bile angažovane na Zapadnom Balkanu, posebno na Kosovu i u Srbiji, ali nije bilo stvarnog pokušaja da se napori SAD-a usklade sa evropskim. Mislim da se to promijenilo tokom Bidenove administracije”, ocijenio je Kupchan za Glas Amerike.
Sagledavajući situaciju na Balkanu iz zapadne perspektive, neki stručnjaci se često vrajaću na devedesete godine prošlog vijeka i rat koji je razorio socijalističku Jugoslaviju. Otuda i ne čudi stav nekadašnjeg Bidenovog saradnika Michaela Haltzela da je na Balkanu situacija mnogo bolja u odnosu na kraj 20. vijeka, pa to uzima kao plus svim američkim administracijama, nazivajući generalno politiku prema regionu kao “priču o relativnom uspjehu”.
Odnos Bidenove administracije prema Bosni i Hercegovini trebalo bi posmatrati i kroz lično iskustvo i angažovanje odlazećeg američkog predsjednika u tom dijelu Balkana, navodi Haltzel. Prisjetio se da je kod senatora Bidena počeo da radi 1994., a da je ovaj godinu dana ranije bio u Bosni, tokom nekih „prilično opasnih situacija“.
“Sastao se sa nekim od političkih lidera i u suštini bio je veoma svjestan šta se dešava. Mislim da je važno reći da Biden ima, instinktivno, afinitet prema autsajderu. U slučaju Balkana 1994., uglavnom se tako govorilo o Bošnjacima. Kada se prebacite na 2022., on je tako govorio o Ukrajincima. Predsjednik Biden ima velike simpatije i afiniteta prema potlačenim. I mislim da je to jasno pokazao na Balkanu u drugoj polovini 1990-ih”.
Vesko Garčević, profesor međunarodnih odnosa na Bostonskom univerzitetu, podsjeća da kada je Biden došao na vlast, određeni dijelovi regiona, naročito u BiH, to su dočekali sa velikim oduševljenjem i očekivanjima.
“Četiri godine kasnije, kada pogledamo unazad, možemo da kažemo da ta očekivanja nisu ispunjena. Možda je to bila naša greška, što smo očekivali toliko od Amerike, jer su američki prioriteti na drugoj strani, a Balkan sigurno već dugo vremena nije prioritet”.
Dodaje i da se bar 15 godina unazad, politika SAD-a zasniva na tri principa – podršci cjelovitoj BiH kao rezultatu Dejtonskog sporazuma u koji je Amerika uložila svoj kredibilitet, podršci nezavisnom Kosovu i razgovorima Prištine i Beograda, kao i podršci procesu demokratizacije i reformama u regionu.
On kaže i da je primijetio interesantnu pojavu u američkom pristupu prema regionu u okviru kojeg je velika sloboda data onima koji su predstavnici američke administracije i diplomatije u regionu, što je ukazuje da se formulacije politike SAD-a prema Balkanu nije odvijala na višem nivou.
„Imali smo vrlo različite izjave američkih ambasadora u Beogradu, Sarajevu, na Kosovu ili u Crnoj Gori. Kad čitate te izjave, kao da ne predstavljaju istu zemlju, kao da imaju drugačije instrukcije kako da se postave… Ako ste to čitali i analizirali između redova, naročito ako ste bili diplomata, može da vas dovede do zaključka da zapravo nije bilo tako jasne koordinacije kada je u pitanju američka politika na Balkanu“, priča Garčević.
Napetosti u Bosni
Bidenova administracija u prethodne četiri godine morala je da se nosi sa napetostima u Bosni i Hercegovini, gdje je konstantno dolazilo do sukoba između federalnih vlasti u Sarajevu i lidera entiteta Republike Srpske, Milorada Dodika. Predsjednik RS-a često je govorio o mogućnosti otcjepljenja ovog entiteta, optuživan je za pokušaje rušenja Dejtonskog mirovnog sporazuma, zbog čega su mu SAD 2017. uvele sankcije.
Pojedini funkcioneri vlasti u Sarajevu godinama unazad tvrde da Dodik za svoje poteze ima podršku Srbije, ali je predsjednik Vučić više puta to negirao, ističući da Beograd poštuje Dejtonski sporazum.
“Kada je u pitanju Bosna, isto tako je važan ne samo kredibilitet, već i to što je to jedna vrsta američke zaostavštine regionu i ona je pokušavala da igra određenu ulogu kao stabilizator, ali ne uvijek na način na koji su to određene političke partije i grupe u BiH očekivale. Zarad jedinstva i nečega što bi se zvalo cjelovita Bosna, bila je spremna da zažmuri na određene poteze hrvatskih ili srpskih dijelova u BiH, što definitivno nije bilo na zadovoljstvo Bošnjaka“, objašnjava Vesko Garčević.
Dejtonski sporazum je, bez dileme najznačajniji dokument i temelj poslijeratne BiH, ali istovremeno ima onih koji smatraju da ono što se sada dešava u toj zemlji predstavlja „dugoročnu posljedicu“ ovog dokumenta.
„Dejtonski sporazum je uspio da okonča sukob, ali je također ostao ‘zamrznut’ u politici zajednica i etničkoj politici. I mislim da u Republici Srpskoj, posebno Milorad Dodik, njegovi pokušaji da odvoji Republiku Srpsku od zajedničkih institucija, i priče o otcjepljenju – nisu pomogli”, ocjenjuje Kupchan.
Dejtonski sporazum ozvaničen je u novembru 1995. u američkoj vojnoj bazi u istoimenom gradu u Ohaju. Ovim dokumentom okončan je sukob koji je trajao više od tri godine u BiH, ali zahvaljujući kompleksnom državnom uređenju, smatraju mnogi, otvorio je i vrata za mogućnost opstrukcije sistema od entiteta, zbog čega je upravo Dodik često bio na meti kritika.
Opširnije na portalu Glas Amerike.
╰┈➤ Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad, pridružite nam se i na WhatsApp kanalu klikom ovdje
Kakvo je tvoje mišljenje o ovome?
Budi prvi koji će ostaviti komentar!