Mala je vjerovatnoća da bi Donald Trump, u slučaju da preuzme predsjedništvo SAD-a u novembru, preokrenuo američku politiku u jugoistočnoj Evropi, s obzirom da ovo područje za njega ne predstavlja prioritet. Ipak, pomažući da se ubrza fragmentacija EU, Trump bi mogao indirektno destabilizirati regiju, piše švicarski list Neue Zurcher Zeitung (NZZ).
Kako piše NZZ, nacionalističke snage u Srbiji nadaju se drugom Trumpovom mandatu na čelu SAD-a. Kada je preuzeo tu poziciju 2017. godine, njegovi obožavatelji su po raznim gradovima liepili plakate sa natpisom “Trumpe! Srbine!”. List opisuje bivšeg Trumpovog izaslanika za Balkan, Richarda Grenella, kao “zagovornika Beograda” kojem se vlada Srbije “udvarala” i kojeg je nagrađivala.
“Štaviše, Jared Kushner, Trumpov zet, planira da izgradi hotelski kompleks u centru Beograda. Sve to podstiče želju da se posleratni poredak koji su stvorile SAD u regionu može promjeniti u korist Srbije”, piše novinar Andreas Ernst.
“Pax Americana” na Balkanu
Ernst navodi da je geopolitički poredak na Zapadnom Balkanu rezultat poretka “Pax Americana”, te da su upravo SAD “vojno okončale ratove u Bosni i Hercegovini i na Kosovu, a potom i nametnule novi poredak”.
U slučaju Bosne i Hercegovine to se dogodilo 1995. godine Dejtonskim sporazumom.
Nakon NATO bombardovanja Srbije i povlačenja Srbije sa Kosova, tamo je 1999. uspostavljen protektorat Ujedinjenih nacija.
Godine 2008. je Kosovo proglasilo nezavisnost, što su u velikoj mjeri omogućile SAD.
“Međutim, poredak stvoren američkom intervencijom ne bi bio stabilan bez drugog aktera. 2003. godine, takozvanim “Solunskim obećanjem”, EU je obećala zemljama Zapadnog Balkana da će sve u budućnosti postati članice Evropske unije. Ovim obećanjem, zemlje su dobile perspektivu prosperiteta i sigurnosti, a nacionalistički akteri sa revanšističkim planovima privremeno su politički marginalizovani”, piše Ernst.
Ko danas ugrožava ovaj poredak?
Pax Americana i izgledi za ulazak u EU – to je bila formula stabilnosti u regionu. Ipak, kako piše Ernst, ova formula danas ostaje samo djelimično važeća iz tri razloga:
– Obećanje EU o pristupanju je izgubilo na težini. Od kada je Hrvatska postala članica 2013. godine, došlo je do zastoja u daljem proširenju. Politička volja za prihvatanjem novih zemalja u EU je splasnula. Ratni poziv Ukrajini nije učinio ništa da se ovo promijeni. Spremnost zemalja kandidata za reformu također je oslabila.
– Postoje alternative oslanjanju na EU. EU je i dalje daleko najvažniji ekonomski partner u regionu. Ali Kina stiče uticaj i sve više ulaže na Balkan. Osim toga, zaljevske države i Turska se u velikoj mjeri pozivaju kao ekonomski partneri. Rusija ostaje glavni snabdevač energijom, posebno za Srbiju. Rusija i Kina se takođe smatraju političkim partnerima u Beogradu, Republici Srpskoj i donekle u Crnoj Gori i Sjevernoj Makedoniji.
– Srbija je postala potencijalno revizionistička sila. Beograd nikada nije zvanično priznao secesiju Kosova. On sebe vidi kao gubitnika u poretku koji nameću SAD. Na otcjepljenje gleda kao na kršenje međunarodnog prava i kršenje teritorijalnog integriteta zemlje. “Repatrijacij” barem sjevera Kosova naseljenog Srbima veliki dijelovi stanovništva vide kao legitiman cilj. Srpska vojska se naoružava zapadnom, kineskom i ruskom tehnologijom. Država troši 2,3% svog bruto domaćeg proizvoda na vojsku. To je najjača oružana snaga u regionu. Međutim, malo ko vjeruje da bi sjever Kosova bilo moguće reintegrisati vojnim putem, jer je NATO tamo stacioniran kao zaštitna sila.
Ernst navodi da se revizionizam Srbije zasniva na dvije premise.
Prva je geopolitička. Naime, on navodi da od sredine 2010-ih, predsednik Srbije Aleksandar Vučić “uspješno vodi neku vrstu politike nesvrstanosti koja namjerno teži da se nadovezuje na jugoslovenski model”. Zemlja se 2007. godine proglasila vojno neutralnom, a Vučić održava prijateljske odnose sa Moskvom i Pekingom, ali je zadržao strateški cilj pristupanja EU.
“Ovu politiku klackalice praktikuje i u ratu u Ukrajini: Beograd se nije pridružio sankcijama Zapada Rusiji, već zaobilaznim putem šalje artiljerijsku municiju u Ukrajinu”, piše Ernst.
Druga je ideološka, a radi se o “Srpski svetu”, terminu koji se spominje u regiji godinama. Ova ideja je, kako na vodi Ernst, zasnovana na etničkom konceptu nacionalizma koji datira iz 19. stoljeća. Prema toj ideji, “srpsko pitanje” treba da se riješi ujedinjenjem svih Srba u jednoj zemlji. Aktuelni potpredsjednik Vlade Aleksandar Vulin rekao je 2020. da Vučića smatra figurom koja će ispuniti ovu historijsku misiju.
Ernst ističe da nije jasno kako bi moglo doći do tog ujedinjenja. Neki predstavnici smatraju “srpski svet” čisto kulturnim fenomenom. I sam Vučić se držao nejasnih izjava na ovu temu. Više puta je isticao da su mu prioriteti zaštita Srbije i Srba, ali i mir u regionu.
Azerbejdžansko ponovno zauzimanje regiona Nagorno-Karabaha 2023. godine također je pomno praćeno u Srbiji. Region je jednostrano proglasio nezavisnost 1991. godine.
“Vučić je pohvalio strateško strpljenje predsednika Azerbejdžana Ilhama Alijeva, rekavši da je 1990-ih Azerbejdžan bio preslab da povrati svoj teritorijalni integritet. Umjesto toga, kaže Vučić, (Ilham) Alijev je izgradio ekonomiju svoje zemlje, naoružao vojsku i čekao promjenu geopolitičkog okruženja. Tek tada, “kada je postao moguć drugačiji rezultat”, Alijev je krenuo djelovati, kaže Vučić. Slaže se i srpski opozicioni političar Vuk Jeremić, koji kaže da se “međunarodne prilike menjaju”. Svima je jasno da se ova izjava odnosi na Kosovo”, piše Ernst.
Kako bi Trump mogao uticati na ovaj krhki poredak?
Ernst ističe da Trump vjerovatno ne bi preokrenuo krhki poredak na Zapadnom Balkanu jer mu to nije prioritet, te da su, u tom pogledu, “nade Srbije i strahovi njenih suseda su preuveličani”.
“Međutim, predsjednik Trump bi oslabio transatlantsku osovinu. To je bio i ostao sastavni dio njegove vanjske politike. Ovo je također povezano sa njegovom željom da brzo okonča rat u Ukrajini. Prepustio bi Evropu Evropljanima”, piše on.
Ističe da bi za Zapadni Balkan ključno pitanje bilo da li je Trampov kurs ojačao ili oslabio EU kao geopolitičkog igrača, a to bi ipak zavisilo od unutrašnjeg stanja u EU. Evropski izbori su možda proizveli pomak udesno, ali politički centar je odbranio napad. Važniji će biti odnosi između država članica, kao i njihovo unutrašnje političko okruženje.
“Izgledi u ovom pogledu su zabrinjavajući. U Francuskoj postoji prijetnja da će preuzeti vlast nacionalistički Nacionalni skup. A u Njemačkoj je sadašnjoj vladinoj koaliciji sve teže djelovati. Odnosi između dvije zemlje (koje su nekada nazivane motorom EU) su napeti”, piše Ernst.
On smatra da je u takvim uslovima vjerovatnije da će ekonomski ili politički pritisak spolja dovesti do fragmentacije EU nego do njene dalje konsolidacije.
“Rezultat bi mogao biti renacionalizacija politike, u kombinaciji sa formiranjem koalicija zemalja. Što se tiče Rusije, na primjer, Austrija, Mađarska, Slovačka, a možda i Bugarska mogle bi slijediti svoj vlastiti kurs. Ako Nacionalni skup preuzme vlast u Francuskoj, ovaj trend ka udovoljavanju vjerovatno bi dobio podršku Pariza”, piše on.
Ističe da bi to također otvorilo nove opcije za djelovanje na Zapadnom Balkanu, a koje bi mogla da iskoristi “revanšistička Srbija”.
“Na dnevnom redu bi bila reintegracija sjevernog Kosova naseljenog Srbima, kao i otcjepljenje Republike Srpske od Bosne i Hercegovine, sa ciljem konačnog ujedinjenja sa Srbijom. Ove ciljeve bi podržala Rusija, koja bi na taj način mogla povećati svoj uticaj u Evropi. Nemoć EU pred ovim mahinacijama postala bi očigledna”, upozorava Ernst.
Smatra da bi se stoga pitanje “da li bi Trump destabilizirao Zapadni Balkan” trebalo preformulisati.
“Umjesto toga, moramo se zapitati: Da li bi čovjek u Bijeloj kući destabilizirao Evropu i time otvorio prostor za sukobe na Balkanu? Ovo je vrlo realna opasnost, s obzirom na nesigurno stanje u EU. Malo je vjerovatno da bi Evropa mogla održati Pax Americana bez Amerike”, ističe on.
Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad
Kakvo je tvoje mišljenje o ovome?
Budi prvi koji će ostaviti komentar!