Jovica Stanišić i Franko Simatović osuđeni su na po 12 godina jer su pomagali i podstrekivali zločine na području Bosanskog Šamca. Pretresno vijeće utvrdilo je da su zločini počinjeni u opštinama Bijeljina, Bosanski Šamac, Doboj, Sanski Most, Trnovo i Zvornik. Utvrđeni su i zločini na području Republike Hrvatske, ali ne i da su nalogodavci bila njih dvojica.

Zločini u Hrvatskoj

Počev od napada na selo Kijevo u Srpskoj Autonomnoj Oblasti Krajina, u augustu 1991, postoji jasan obrazac zločina i nasilnih radnji koje su u selima u Krajini sa većinskim hrvatskim stanovništvom činile srpske snage, uključujući pripadnike Jugoslovenske narodne armije, jedinica Milicije Krajine i Teritorijalne odbrane. Posljedica tih napada bilo je masovno iseljavanje većeg dijela nesrpskog stanovništva sa tog područja. Hrvatska imovina je pljačkana, kuće spaljivane, crkve i škole razarane, a hrvatski civili bili su zlostavljani, proizvoljno zatvarani, premlaćivani, proterivani ili ubijani. Sela su sravnjivana sa zemljom, a njihovi hrvatski stanovnici proterivani. U presudi se iznose detaljne konstatacije u vezi s brutalnim ubijanjem civila nesrpske nacionalnosti i drugim zločinima i nasilnim radnjama koje su srpske snage počinile od oktobra do decembra 1991. na području Hrvatske Kostajnice, između ostalog u blizini sela Baćin, kao i u selima Vukovići, Poljanak, Lipovača, Saborsko, Škabrnja i Bruška.

Teror u Slavoniji

Istovremeno, u augustu 1991. pojačani su napadi na sela s većinskim hrvatskim stanovništvom u Srpskoj Autonomnoj Oblasti Slavonija, Baranja i Zapadni Srem, pri čemu su srpske snage zauzimale gradove i sela na tom području. Te snage uključivale su Jugoslovensku narodnu armiju, lokalne jedinice Terirorijalne odbrane, lokalnu policiju i paravojne grupe, kao što je Arkanova Srpska dobrovoljačka garda. Poslije tih napada, u naseljima s većinskim hrvatskim stanovništvom zavladao bi teror. Lokalno nesrpsko stanovništvo bilo je izloženo zlostavljanju, maltretiranju, proizvoljnom zatvaranju i prisilnom radu, a njihova imovina i verski objekti pljačkani su i spaljivani. U presudi se iznose detaljne konstatacije u vezi sa brutalnim ubijanjima nesrpskih civila, zatvorenih u policijskoj stanici u Dalju i u centru za obuku u Erdutu, koja su u periodu od septembra do decembra 1991. izvršili arkanovci i druge srpske snage. Posle nasilnog zauzimanja gradova i sela na tom području, nesrpsko stanovništvo bilo je protjerivano ili mu ne bi preostalo ništa drugo osim da pobjegne od nasilja.

Zločini u BiH

Što se tiče Bosne i Hercegovine, sličan obrazac zločina pojavio se počev od aprila 1992, nakon što bi srpske snage, uključujući Jugoslovensku narodnu armiju i paravojne jedinice, nasilno zauzele gradove i sela u opštinama Bijeljina, Zvornik, Bosanski Šamac, Doboj i Sanski Most. Civili, prvenstveno bosanski Muslimani i bosanski Hrvati, ubijani su, premlaćivani i zlostavljani na druge načine, proizvoljno hapšeni i zatvarani, mučeni i izlagani prisilnom radu i seksualnom nasilju. Njihova imovina je pljačkana i spaljivana, a verski spomenici razarani.

Arkanovci u Bijeljini i Zvorniku

U Bijeljini, prvoj opštini koju su u aprilu 1992. zauzele srpske snage, teror su zavele paravojne grupe, kao što su Arkanova Srpska dobrovoljačka garda, Beli orlovi i Mauzerova Srpska nacionalna garda, zajedno sa pripadnicima lokalne policije. Pripadnici tih grupa vršili su krivične radnje velikih razmjera i terorisali kako nesrpsko stanovništvo tako i one Srbe koje su smatrali nelojalnima. Pljačkali su, ubijali, silovali i proizvoljno zatvarali i zlostavljali nesrbe u raznim zatočeničkim objektima na području opštine. Tokom narednih mjeseci, velik broj bosanskih Muslimana napustio je opštinu usljed kampanje terora, nasilja i zlostavljanja.

Tokom i neposredno nakon napada na Zvornik u aprilu 1992, srpske snage, uključujući paravojne grupe kao što su Arkanova Srpska dobrovoljačka garda, šešeljevci, Žute ose i lokalne vlasti bosanskih Srba, ubijale su i protjerivale lokalno nesrpsko stanovništvo iz opštine. U opštini Zvornik formirani zatočenički objekti, u kojima su mnogi nesrbi držani u veoma lošim uslovima, premlaćivani, zlostavljani, mučeni i ubijani. Zbog tih zločina i nasilnih radnji većina bosanskih Muslimana bila je prinuđena da napusti opštinu.

Ubistva i mučenja u Bosanskom Šamcu

Ovaj obrazac zločina ponovljen je u Bosanskom Šamcu nakon što su srpske snage, uključujući paravnojne grupe, zauzele opštinu u aprilu 1992. Širom opštine izvršena su brojna zlodjela protiv nesrpskog stanovništva, uključujući pljačkanje, silovanje i uništavanje vjerskih objekata i spomenika kulture. Srpske snage proizvoljno su zatvarale bosanske Muslimane i bosanske Hrvate u najmanje šest zatočeničkih objekata u opštini Bosanski Šamac, gdje su zatočenici držani u nehumanim uslovima, podvrgavani prisilnom radu, teškim zlostavljanjima, čestim premlaćivanjima i mučenju, prisiljavani da vrše seksualne radnje, i ubijani. Dana 7. maja 1992, ili približno tog datuma, 16 bosanskih Muslimana i bosanskih Hrvata ubijeni su u zatočeničkom objektu u selu Crkvina. Zbog tih zločina i nasilnih radnji, koje su srpske snage počinile za vrijeme i nakon zauzimanja Bosanskog Šamca, većina nesrpskog stanovništva bila je prinuđena da napusti opštinu.

Isti obrazac zločina nastavio se kada su srpske snage, uključujući paravojne grupe, zauzele Doboj u maju 1992. Nesrpsko stanovništvo bilo je zlostavljano, njihove kuće pljačkane, a vjerski spomenici uništavani. U cijeloj opštini formirani su brojni zatočenički centri, u kojima su civili, bosanski Muslimani i bosanski Hrvati, držani u jezivim uslovima, teško zlostavljani, premlaćivani, korišteni za prisilni rad, mučeni i ubijani. Dana 12. jula 1992, pripadnici srpskih snaga ubili su 16 nerpskih civila tako što su ih upotrijebili kao živi štit. Zbog takvih životnih uslova i brojnih zločina i nasilnih radnji usmjerenih protiv bosanskih Muslimana i bosanskih Hrvata iz Doboja oni su bili prinuđeni da odu iz opštine.

Škorpioni ubili šest mladih Srebreničana

Nakon što su srpske snage zauzele Sanski Most u maju 1992, pokrenuta je kampanja terora protiv nesrpskog stanovništva u opštini. Njihovi domovi i vjerski spomenici su uništavani, a civili bosanski Muslimani protjerivani su ili ubijani. Sprovodila se diskriminatorna politika, a lokalni bosanski Muslimani i bosanski Hrvati su proizvoljno hapšeni, zlostavljani i zatočavani u užasnim uslovima. U septembru 1995, Arkanova Srpska dobrovoljačka garda ubila je velik broj nesrpskih civila u Trnovi i Sasini. U julu 1995, u toku operacije Treskavica/Trnovo, paravojna grupa Škorpioni ubila je šest muškaraca i dječaka Muslimana.

Pretresno vijeće konstatuje da je tužilaštvo, u vezi sa gore navedenim događajima, dokazalo van razumne sumnje navode koji se odnose na ubistvo, zločin protiv čovječnosti i kršenje zakona i običaja ratovanja, za koje se tereti u tačkama 2 i 3 optužnice.

Udruženi lzočinački poduhvat od augusta 1991.

Pretresno vijeće smatra da sistematski obrazac krivičnih djela koja su srpske snage izvršile protiv nesrpskih civila predstavlja najuvjerljiviji dokaz koji ukazuje na postojanje zajedničke zločinačke svrhe.

Pretresno vijeće je uvereno da je od barem od augusta 1991. postojao udruženi zločinački poduhvat. Zajednička zločinačka svrha ovog poduhvata bila je da se izvršenjem krivičnih djela za koja se tereti u optužnici većina nesrpskog stanovništva prisilno i trajno ukloni sa navedenih područja. Tu zajedničku zločinačku svrhu dijelili su određeni visoko pozicionirani politički, vojni i policijski rukovodioci iz Srbije, srpskih autonomnih oblasti Krajine i Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema, kao i iz Srpske Republike Bosne i Hercegovine, kasnije preimenovane u Republiku Srpsku.

Simatović i Stanišić nisu krivi za UZP u Hrvatskoj

U vezi sa srpskim snagama u Srpskoj Autonomnoj Oblasti Krajina, kao što se objašnjava u presudi, Pretresno vijeće konstatuje da su obojica optuženih u prvoj polovini 1991. bili uključeni u obezbjeđivanje nekog oblika pomoći lokalnim bezbjednosnim strukturama, uključujući pomoć u obučavanju pripadnika policije Krajine, Teritorijalne odbrane Krajine i drugih dobrovoljaca u kampu u Golubiću, a kasnije i u Kninskoj tvrđavi. Međutim, tužilaštvo nije dokazalo van razumne sumnje da je zajednička zločinačka svrha postojala prije augusta 1991. Shodno tome, Pretresno vijeće se nije uvjerilo da su optuženi takvim postupanjem doprinijeli ostvarivanju zajedničke zločinačke svrhe.

Pretresno vijeće izvelo je sličan zaključak u vezi sa bilo kakvim eventualnim doprinosom optuženih u odnosu na srpske vlasti i snage u Srpskoj Autonomnoj Oblasti Slavonija, Baranja i Zapadni Srem.

Stanišić bio u kontaktu sa Radovanom Karadžićem

Što se tiče srpskih snaga u Bosni i Hercegovini, Pretresno vijeće smatra da je Stanišić često bio u kontaktu sa Radovanom Karadžićem prije i poslije formiranja Republike bosanskih Srba. Međutim, nema dovoljno pouzdanih dokaza koji bi van razumne sumnje pokazivali prirodu i vrstu eventualne konkretne pomoći koju su optuženi pružali Karadžiću ili drugim navodnim učesnicima udruženog zločinačkog poduhvata, a u vezi sa uspostavljanjem odvojenih srpskih policijskih i vojnih struktura u Bosni i Hercegovini.

Iz razloga izloženih u presudi, Pretresno vijeće nadalje konstatuje da tužilaštvo nije van razumne sumnje dokazalo da su optuženi doprinijeli ostvarivanju zajedničke zločinačke svrhe time što su rukovodili i organizovali formiranje, finansiranje, obuku, logističku podršku i druge vrste značajne pomoći ili podrške paravojnim jedinicama, uključujući Srpsku dobrovoljačku gardu, na čelu s Arkanom, ili Škorpione, a u vezi sa njihovim izvršenjem zločina za koje se tereti u optužnici.

Formiranje specijalne jedinice

Pretresno vijeće se uvjerilo da su optuženi učestvovali u formiranju jedinice za posebne namjene pod ovlaštenjem Službe državne bezbednosti Srbije, i da su tom jedinicom rukovodili. Formiranje jedinice započelo je u ljeto 1991. sa obukom regruta u kampu Golubić kod Knina. Najkasnije u augustu ili septembru 1991, Simatović je odabrao oko 28 najboljih polaznika i instruktora kako bi formirao specijalnu jedinicu koja će tajno djelovati pod kontrolom Službe državne bezbednosti Srbije. Ti pripadnici Jedinice odvedeni su u Beograd, a zatim u kamp Ležimir na Fruškoj gori u Srbiji i u kamp Pajzoš u Iloku u Hrvatskoj, gdje su nastavili zajedničku obuku i obučavali druge tokom prvog dijela 1992. Međutim, tužilaštvo nije van razumne sumnje dokazalo da su pripadnici Jedinice, ili drugi koje su oni obučavali, učestvovali u zločinima u Hrvatskoj koji se mogu pripisati optuženima.

Što se tiče zločina počinjenih u Bosni i Hercegovini, Pretresno vijeće konstatuje da su u martu 1992. pripadnici Jednice obučili grupu od približno 18 muškaraca iz Bosanskog Šamca. U ovom periodu obučena je, a kasnije integrisana u Jedinicu, još jedna grupa, koja je uključivala bivše pripadnike specijalne policije Srećka Radovanovića, zvanog Debeli, i Slobodana Miljkovića, zvanog Lugar.

Pretresno vijeće konstatuje da su 11. aprila 1992. pripadnici Jedinice, među kojima su bili Debeli, Lugar i Dragan Đorđević, zvani Crni, iz Pajzoša doletjeli vojnim helikopterom do jednog sela u blizini Bosanskog Šamca. Ovim pripadnicima Jedinice i drugima pridružila se grupa mještana iz Bosanskog Šamca. Po dolasku, ova grupa je prepotčinjena Jugoslovenskoj narodnoj armiji i dobijala je naređenja od lokalnog komandanta.

Jedinice počinile zločine u Bosanskom Šamcu

Kako se opisuje u presudi, ovi ljudi učestvovali su i u počinjenju krivičnih djela za koja se tereti u optužnici u vezi sa Bosanskim Šamcem. Međutim, ti dokazi nisu dovoljni da bi se utvrdilo da su optuženi nad njima imali ovlaštenja ili da su im izdavali instrukcije i pružali podršku tokom vršenja tih krivičnih djela. No ipak, Pretresno vijeće smatra da su optuženi, time što su obučavali i rasporedili pripadnike Jedinice i lokalne Srbe iz Bosanskog Šamca kako bi oni učestvovali u preuzimanju vlasti u opštini, obezbjedili praktičnu pomoć, što je imalo značajnog uticaja na izvršenje krivičnih djela u Bosanskom Šamcu.

Iz razloga objašnjenih u presudi, tužilaštvo nije van razumne sumnje dokazalo da su optuženi, osim u vezi sa Bosanskim Šamcem, korištenjem jedinica za posebne namjene Službe državne bezbednosti Srbije doprinijeli ili obezbjedili praktičnu pomoć u izvršenju krivičnih djela za koja se tereti u optužnici.

Stanišić i Simatović imali saznanja, ali nisu učestvovali u UZP-u

Kad je riječ o namjeri optuženih, Pretresno veće konstatuje da je Stanišić imao detaljna saznanja o događajima na terenu u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini tokom cijelog perioda na koji se odnosi optužnica. Pretresno vijeće konstatuje da je i Simatović imao neograničen pristup informacijama o događajima na terenu budući da je jedan od njegovih osnovnih zadataka u periodu iz optužnice bio prikupljanje obavještajnih podataka. Pošto je razmotrilo sveukupne dokaze i s obzirom na razmjere i obrazac krivičnih djela koja su srpske snage izvršile tokom i nakon operacija na područjima iz optužnice, Pretresno vijeće konstatuje da je van razumne sumnje dokazano da su obojica optuženih znali za kampanju ubistava, progona i prisilnih premještanja, usmjerenu protiv nesrpskog stanovništva u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini u periodu na koji se odnosi optužnica.

Pošto je razmotrilo sveukupne dokaze, Pretresno vijeće nije utvrdilo da je jedini razmni zaključak na osnovu dokaza taj da su Stanišić i Simatović dijelili namjeru da doprinesu ostvarenju zajedničke zločinačke svrhe. Shodno tome, iz razloga obrazloženih u presudi, tužilaštvo nije van razumne sumnje dokazalo da su optuženi učestvovali u udruženom zločinačkom poduhvatu.

Simatović i Stanišić pružali pomoć i odgovorni za krivična djela u Bosanskom Šamcu

I pored toga, Pretresno vijeće se uvjerilo da su optuženi pružali praktičnu pomoć, što je imalo značajan uticaj na izvršenje krivičnih djela ubistva, prisilnog premještanja i progona, počinjenih u Bosanskom Šamcu i da su znali da njihove radnje pomažu u izvršenju tih krivičnih djela. Shodno tome, Pretresno vijeće konstatuje da su oni krivično odgovorni za pomaganje i podržavanje izvršenja krivičnih djela u Bosanskom Šamcu. Pretresno vijeće smatra da optuženi nisu odgovorni za planiranje, naređivanje ili pomaganje i podržavanje bilo kog drugog krivičnog djela iz optužnice.

Iz navedenih razloga, kao i razloga iznijetih u presudi, Pretresno vijeće konstatuje da su Jovica Stanišić i Franko Simatović odgovorni na osnovu člana 7(1) Statuta MKSJ-a za pomaganje i podržavanje krivičnih djela ubistva, deportacije, prisilnog premještanja i progona, počinjenih u Bosanskom Šamcu. Pretresno vijeće stoga konstatuje da su Jovica Stanišić i Franko Simatović krivi po tačkama 1 do 5 optužnice.