Nepoštovanje dužnosti provođenja zakona na Zapadnom Balkanu ponovo je prošle godine dovelo do povećanja zagađenja sumpor-dioksidom (SO2) iz zastarjelih elektrana na ugalj u regiji. Zagađenje prašinom i dušikovim oksidima (NOx) iz termoelektrana na ugalj također je nastavilo da premašuje zakonske granice, navodi se u analizi objavljenoj na portalu Emerging Europe.
Šest godina otkako su pravila o kontroli zagađenja stupila na snagu u skladu sa Ugovorom o Energetskoj zajednici, emisije sumpor-dioksida iz postrojenja na ugalj uključenih u nacionalne planove za smanjenje emisija (NERP) Bosne i Hercegovine, Kosova, Sjeverne Makedonije i Srbije i dalje su zajedno bile 5,7 puta veće od dozvoljenih 2023. godine.
Ova brojka označava korak unazad u odnosu na 2022. godinu, kada su emisije bile 5,6 puta veće od dozvoljenih.
Veliki novi izvještaj, Comply or Close, koji je ove sedmice objavila organizacija Bankwatch, najveća mreža grupa za ljudska prava i zaštitu okoliša u srednjoj i istočnoj Evropi, sugerira da su za to krive vlade u regionu.
“Vlade i komunalna preduzeća imaju namjeru da iz svojih zastarjelih termoelektrana na ugalj iscijede svaki zadnji kilovat, bez obzira na zdravstvene troškove”, kaže Davor Pehchevski, balkanski energetski koordinator u Bankwatchu.
“Nacionalni energetski i klimatski planovi zemalja (NECP) moraju odrediti kako i kada će se ugalj postupno ukinuti, ali za sada većina njih to ne čini. U Sjevernoj Makedoniji zatvaranja se odgađaju, a da se u međuvremenu ne poduzimaju nikakve mjere za rješavanje problema zagađenja. Komunalna preduzeća ne mogu dobiti sve – elektrane na ugalj moraju se ili zatvoriti odmah ili se pridržavati pravila dok se ne zatvore”, naveo je on.
Termoelektrana Ugljevik – najveći emiter SO2 u regiji
Emerging Europe navodi da je apsolutno najveći emiter SO2 u 2023. godini u regionu bila elektrana Ugljevik u Bosni i Hercegovini, sa 97.189 tona.
Navodi se da je njen operater, podružnica Elektroprivrede Republike Srpske, potrošila najmanje 85 miliona eura, finansiranih iz kredita Japanske agencije za međunarodnu saradnju, na jedinicu za odsumporavanje, ali da je nakon niza tehničkih problema priznato da ona nije u fukciji, dijelom i zato što predstavlja “ekonomsko opterećenje”.
Također se spominje da je termoelektrana Kostolac B u Srbiji konačno počela da smanjuje svoje emisije SO2 2021. godine, ali da ih je od tada povećao, emitujući skoro 5,8 puta više od dozvoljenog ograničenja 2023. godine.
“Ili se jedinica za odsumporavanje, koju finansira kineska Eximbanka, a koju je instalirala kompanija China Machinery Engineering Corporation (CMEC), ne koristi mnogo, ili ima slab učinak”, navodi Emerging Europe.
Prostor za disanje
Zagađenje prašinom iz elektrana na ugalj pod NERP-om u cijelom regionu bilo je skoro 1,75 puta veće nego što je dozvoljeno 2023. – što je samo neznatno smanjenje u odnosu na 1,8 puta u 2022. Zagađenje dušikovim oksidima je također iznosilo 1,3 puta više od dozvoljenog. Srbija se po prvi put pridružila Kosovu i Bosni i Hercegovini u prekoračenju ograničenja NOx-a.
Osim kršenja NERP-a, krajem 2023. istekao je i rok za zatvaranje najmanjih i najstarijih pogona u okviru “opt-out” mehanizma. Sve tri zemlje zapadnog Balkana sa elektranama na ugalj koje podliježu ovom pravilu – Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Srbija – sada ga krše, jer sve elektrane i dalje rade.
Crnogorska fabrika u Pljevljima radi na crno od kraja 2020. godine, a 2022. su joj se pridružili Tuzla 4 i Kakanj 5 u Bosni i Hercegovini i Morava u Srbiji. Operater Morave, Elektroprivreda Srbije (EPS), planira da je vodi do 2026. godine, zajedno sa još jednom fabrikom koja je u “opt-out” mehanizmu, Kolubara A.
Sekretarijat Energetske zajednice pokrenuo je nekoliko slučajeva kršenja zakona protiv tih zemalja, ali nijedna vlada nije izrekla kazne za dotične termoelektrane na ugalj, niti imaju jasne, ažurirane i realne planove za usklađivanje ili zatvaranje istih.
“U vreme kada se čini da su lideri EU uvjereni u sposobnost Srbije da upravlja uticajem rudarstva litijuma na životnu sredinu, izvještaj pruža otrežnjujući pogled u realnost u vezi sprovođenja zakona o životnoj sredini u regionu”, navela je Pippa Gallop, službenica za energetsku politiku jugoistočne Evrope u Bankwatchu.
“Nesposobnost Evropske komisije da osigura usklađenost sa zakonima EU o kontroli zagađenja šteti imidžu EU u regionu. Novi komesar za proširenje mora da se direktno pozabavi ovim”, navela je.
Srbija je u julu vratila anglo-australskoj rudarskoj kompaniji Rio Tinto licencu za vađenje litijuma u dolini Jadra na zapadu zemlje, a vlada je saopštila da prethodna odluka da se projekat blokira 2022. godine “nije u skladu sa ustavom i zakonom”.
EU je ovo pozdravila kao “historijski dan za Srbiju, ali i za Evropu”. Projekat vrijedan 2,4 milijarde američkih dolara, za koji političari u Srbiji kažu da bi mogao da počne sa radom već 2028. godine, zadovoljio bi većinu potreba EU za litijumom, ključnom komponentom u baterijama za električna vozila.
Međutim, otkako je projekat dobio zeleno svetlo, hiljade ljudi izašlo je na ulice gradova širom Srbije u znak protesta, strahujući da bi rudnik mogao da zagadi izvore vode i ugrozi zdravlje ljudi.
Kako navodi Emerging Europe, izvještaj Bankwatcha pokazuje da u tom kontekstu zaista postoji razlog za zabrinutost.
Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad
Kakvo je tvoje mišljenje o ovome?
Budi prvi koji će ostaviti komentar!