Mala škola historije za one koji "ne znaju": Jevreji u BiH su uvijek bili poštovani

Osmanski period: utočište za prognane i skladan suživot

Bosna je bila jedno od rijetkih područja u Evropi koje je otvoreno dočekalo Jevreje protjerane iz Španije 1492. godine. Mnogi su se nastanili u Sarajevu, gdje su živjeli rame uz rame s muslimanskim, pravoslavnim i katoličkim stanovništvom. Dobijali su pravo na gradnju sinagoga, trgovinu i slobodno vjersko praktikovanje.

Jedan od najupečatljivijih događaja bio je 1819. godine kada su sarajevski muslimani spasili vrhovnog rabina Mošu Danona i druge Jevreje koje je lokalni valija zatvorio iz koristoljublja. Zajednička pobuna muslimana rezultirala je oslobađanjem zatočenih i protjerivanjem zloglasnog valije. Taj dan Jevreji u Sarajevu do danas obilježavaju kao "Sarajevski purim", u znak zahvalnosti muslimanskim komšijama.

Austrougarski period: razvoj uz jevrejski doprinos

Nakon 1878, dolaskom Austro-Ugarske, sefardskoj zajednici u BiH priključili su se i Aškenazi. Jevreji su uživali punu građansku ravnopravnost, gradili sinagoge, otvarali škole i bili istaknuti u zanatstvu, trgovini i urbanizaciji. Dali su značajan doprinos razvoju Sarajeva, Tuzle, Mostara i drugih gradova.

Međuratna Kraljevina Jugoslavija: kulturni procvat

Između dva svjetska rata Jevreji su nastavili doprinositi društvenom životu. Izdvajaju se imena poput Kalmi Baruha, Isaka Samokovlije i Laure Papo Bohorete, koji su svojim djelima zadužili bosanskohercegovačku kulturu. Jevreji su i dalje živjeli u miru i komšiluku s drugim narodima.

Drugi svjetski rat: tragedija i hrabrost

Ustaški režim NDH počinio je masovna ubistva nad Jevrejima – stradalo je više od 10.000 njih iz BiH. Ipak, brojni građani BiH, osobito muslimani, pomagali su Jevrejima – krili ih, spašavali i osiguravali bijeg. Višegradsku, Sarajevsku i Mostarsku rezoluciju iz 1941. potpisali su istaknuti muslimani koji su javno osudili progone Jevreja i drugih.

Primjer Derviša Korkuta, kustosa koji je spasio Sarajevsku hagadu i skrivao Jevrejku, te porodice Hardaga koja je spasila porodicu Kabiljo – i kasnije od njih bila spašena tokom rata 1990-ih – svjedoče o neraskidivoj vezi među komšijama različitih vjera.

SFRJ: obnovljena zajednica i društveno učešće

Nakon rata preživjeli Jevreji obnovili su zajednicu. Učestvovali su u obnovi zemlje: Oskar Danon u kulturi, Ernest Grin u medicini, Emerik Blum u industriji i razvoju. Sarajevo je ostalo simbol međuvjerskog suživota, a Jevreji poštovani i uključeni u sve sfere života.

Opsada Sarajeva: La Benevolencija pomaže svima

Tokom rata 1992–1995, Jevrejska opština Sarajevo i humanitarno društvo La Benevolencija organizovali su besplatnu apoteku, ambulantu, distribuciju hrane i evakuacione konvoje. Pomoć je pružana svim Sarajlijama, bez obzira na vjeru i naciju. Bila je to simbolična i stvarna uzvratna gesta za sve one koji su ranije pomagali Jevrejima.

Poslijeratni period: dijalog i zajedništvo

Danas je jevrejska zajednica malobrojna, ali vrlo aktivna u međureligijskom dijalogu. Član je Međureligijskog vijeća BiH, učestvuje u komemoracijama i kulturnim događajima. Odnosi sa svim vjerskim zajednicama ostaju srdačni, a Sarajevski purim i Dan sjećanja na Holokaust se zajedno obilježavaju.

Od dolaska u 16. stoljeću do danas, Jevreji su u Bosni i Hercegovini našli dom. A Bosanci i Hercegovci su u Jevrejima prepoznali komšije, saborce, prijatelje. U vremenu kada se BiH pokušava oklevetati kao zemlja antisemitizma, historijski kontinuitet solidarnosti, međusobnog poštovanja i zajedništva najbolje opovrgava te neistine. BiH je kroz historiju pokazala – više puta i u najtežim trenucima – da se ljudskost ne dijeli po vjeri. To što građani u BiH ne podržavaju zločine Izraela u Gazi odraz je humanosti, ne mržnje. Ubijanje nedužne djece ne bi trebao podržati niko bez obzira na vjeru, naciju, političku ili bilo koju drugu opredijeljenost.