Kada se razmišlja o Nobelovoj nagradi, obično se misli na revolucionarna istraživanja koja su doprinijela boljitku čovječanstva, ali to prestižno priznanje dodjeljivano je i nekim nimalo "humanim" otkrićima kao što su hemijsko oružje, DDT i lobotomija i zato su nerijetko praćene kontroverzama.
Nobelove nagrade su nerijetko praćene kontroverzama: zbog autora koji su previđeni, naučnika koji tvrde da su prvi došli do otkrića, ali i priznanja koja su podijelila javnost.
Pojedine nagrade, međutim, koje su dodijeljene u okviru naučnih disciplina, izazivaju pravu nelagodu.
Kada je 2013. Nobelova nagrada za mir otišla Organizaciji za zabranu hemijskog oružja, mnogima se učinilo da je to bio način da se komitet iskupi za “ratno priznanje” koje je 1918. dodijeljeno njemačkom hemičaru Fritzu Haberu za sintezu amonijaka, što je bilo ključno otkriće za razvoj vještačkih đubriva, ali i eksploziva.
Poznat kao “otac hemijskog rata”, Haber je razvio hlor i druge bojne otrove tokom Prvog svjetskog rata.
“Nakon što je Njemačka poražena, nije očekivao da će dobiti nagradu. Zapravo se plašio da ne bude izveden pred vojni sud”, rekao je za AFP švedski hemičar Inger Ingmanson koji je napisao knjigu o Haberovoj nagradi.
Iako je pomogao njemačkoj ratnoj mašineriji, Haber je zbog svog jevrejskog porijekla bio prisiljen da 1933. emigrira iz Njemačke. Mnogi njegovi rođaci su stradali u koncentracionim logorima, a dio njih i od njegovog izuma – ciklona B.
Još jedan hemičar koji je razvio otrovne gasove, a dobio je Nobelovu nagradu, je Francuz Victor Grignard, s tim što je njegov slučaj nešto drugačiji, pošto mu je priznanje uručeno 1912. godine, prije rata i korištenja njegovog izuma kao ubojitog sredstva.
Neko bi pomislio da su te dvije kontroverze bile dovoljna lekcija za stokholmski žiri, ali ništa od toga: 1945. godine, samo tri mjeseca nakon što su atomske bombe bačene na Hirošimu i Nagasaki, Nobel za hemiju krunisao je otkriće nuklearne fuzije.
Laureat je bio još jedan Nemac, Otto Hahn, čije je otkriće iz 1938. bilo krucijalno za razvoj atomskog naoružanja.
Pravde radi, treba istaći da Hahnovo otkriće samo po sebi nije bilo kontroverzno, već njegova kasnija primjena.
Hahn, takođe, nije nikada radio na vojnoj primjeni svog otkrića, a kada je, u zatočeništvu u Engleskoj saznao da je atomska bomba bačena, svojim kolegama je rekao: “Drago mi je što mi (Nijemci) nismo uspjeli da napravimo bombu”.
Godine 1949. godine Nobelova nagrada za medicinu dodeljena je portugalskom neurologu Egasu Monizu za uvođenje metoda liječenja određenih psihoza primjenom lobotomije.
Na stranici Nobelove fondacije se danas nalazi šturi komentar o lobotomiji kao o “kontroverznom” zahvatu.
Godinu dana prije Moniza, nagradu za medicinu osvojio je švajcarski naučnik Paul Mueller koji je otkrio da se DDT može koristiti za ubijanje insekata koji šire malariju.
DDT je kasnije zabranjen širom svijeta pošto je ustanovljeno da predstavlja ozbiljnu prijetnju za život ljudi i životinja.
Pesticidi će, međutim, biti još jednom nagrađeni i to 1970. godine kada je američki biolog Norman Borlaug dobio Nobela za mir za uvođenje modernih poljoprivrednih tehnika, uključujući genetsko ukrštanje, u Meksiku, Pakistanu i Indiji.
