Netflixova serija "Kraljica Kleopatra" izaziva proteste u Egiptu – zbog toga što glavni lik tumači crna glumica. Diskusije se vode o historijskoj tačnosti, umjetničkoj slobodi i visokoj afričkoj kulturi.

Savremeni prikazi historijskih ličnosti oblikuju našu predstavu o tome kako je neki čovjek mogao da izgleda. Još od svoje uloge u Oskarom nagrađenom filmu “Kleopatra” iz 1963, Elizabeth Taylor se smatra logičnom slikom i prilikom egipatske kraljice i to se rijetko dovodilo u pitanje.

Niko ne zna kako je Kleopatra zaista izgledala. Ta vladarka je po ocu Ptolomeju XII makedonsko-grčko porijekla, ali etničko porijeklo njene majke je nejasno.

Netflix sada donosi jednu sasvim novu sliku egipatske kraljice. Ddokumentarna serija “Kraljica Kleopatra” može se pogledati na toj streaming platformi od danas 10. maja, ali diskusije o njoj traju već sedmicama. Zašto? Glavnu ulogu tumači Britanka Adele James – crna glumica.

Identitet Egipta – “izbrisan”?

Podjela uloga u Egiptu je izazvala proteste, a širom svijeta pometnju. Egipatski advokat Mahmoud al-Semary podnio je tužbu protiv Netflixa: “Streaming servis mora biti blokiran, jer se dodjeljivanjem uloge Kleopatre crnkinji “iskrivljuje se i briše identitet Egipta”.

Pridružili su mu se i historičari, među njima i ugledni egiptolog i bivši ministar za antikvitete Zahi Hawass: “Kleopatra je bila Grkinja, što znači da je bila svijetle, a ne crne puti.”

Uključilo se i egipatsko Ministarstvo za antikvitete, objavivši poduže saopćenje u kojem se citiraju stručnjaci koji su se redom složili da je Kleopatra imala “bijelu kožu i helenističke crte”. Za Mostafu Vazirija, direktora egipatskog Vijeća za antikvitete, prikazivanje slavne kraljice kao crnkinje nije ništa drugo do “iskrivljavanje egipatske historije”. I to nije ništa rasistički, kaže, oni “brane historiju kraljice Kleopatre, koja je važan dio antičke historije Egipta”.

O čemu se zapravo radi?

Postoje sačuvani prikazi Kleopatre VII, rođene 69. godine prije nove ere. Njen lik je tako na novcu iskovanom u Aleksandriji 51. godine prije Krista, ali i onom iz palestinskog Askelona iz 49. godine prije nove ere. Zbirka antikviteta Berlina posjeduje bistu napravljenu između 50. i 26. godine prije nove ere i ona je veoma slična prikazima na kovanicama. O boji kože, međutim, historijska zaostavština ne pruža nikakve podatke.

Vjerovatnije je da je Kleopatra izgledala kao Adele James, a ne kao Elizabeth Taylor, napisala je Tina Gharavi, rediteljica serije “Kraljica Kleopatra”, u članku za filmski časopis “Variety”. Očigledno je, dodaje, da bijela boja kože daje liku posebnu vrijednost, a za neke Egipćane je to izgleda veoma važno.

“Kreativna odluka”

Gharavi ukazuje da je Kleopatrina porodica živjela u Egiptu 300 godina prije njenog rođenja.

“Da li je Kleopatra bila crna? To ne znamo sa sigurnošću, ali možemo biti sigurni da nije bila bijela kao Elizabeth Taylor”, rekla je Gharavi.

Rediteljica ujedno poziva na diskusiju o “internalizovanoj nadmoći bijelaca kojom nas je Hollywood indoktrinirao.

Sam Netflix izbor Adele James za ulogu Kleopatre opisuje kao “kreativnu odluku” koju treba shvatiti kao “poklon višestoljećnoj debati o etničkoj pripadnosti vladarke” i multikulturalnoj populaciji Egipta toga vremena.

Šta kaže nauka, a šta kultura?

Debate o Kleopatri, koja je umrla prije više od 2.000 godina, zaokupljaju čovječanstvo. Koristeći složene rekonstrukcije i forenzičke procedure, naučnici su pokušali da istraže kako je vladarka mogla izgledati.

Mnogo više pažnje privlače projekti u oblasti kulture. Tako su se kritike mogle čuti i kada je Angelina Jolie trebala igrati Kleopatru u jednoj filmskoj adaptaciji od koje se u međuvremenu odustalo. Slično je i sa filmom koji bi trebao stići u kina naredne godine, a u kojem egipatsku vladarku glumi izraelska glumica Gal Gadot. Gadot je inače za BBC na arapskom ironično prokomentirala: “Ako želite da se držite činjenica, Kleopatra je bila Makedonka. Tražili smo makedonsku glumicu i nismo je našli.”

U slučajevima ta dva filma optužba je glasila da se za ulogu lika koji nije bijel, biraju bijele glumice. U slučaju serije “Kraljica Kleopatra”, sada je sasvim obrnuto. Dakle, dvije kontradiktorne tvrdnje o jednom te istom liku.

Duboki korijeni diskusije o Kleopatri

“Nismo često u prilici da vidimo ili čujemo priče o crnim kraljicama”, prenio je Netflix izjavu producentice serije Jade Pinkett Smith, supruge Willa Smitha. Pristup historijski značajnim ženama je težak, ali je važan, jer su one, kaže, “kičma afričkih nacija”.

Diskusija oko Kleopatre ima duboke korijene. Ona je predstavnica egipatske visoke kulture i simbol njenog utjecaja na Grčku, a time i na pojavu zapadne civilizacije”, napisala je Gezine Kriger, profesor moderne historije i neevropske historije na Univerzitetu u Cirihu, u svom članku “Moja Afrika? Crna Kleopatra u savremenim debatama”.

Crnačka zajednica na “civilizacijskom početku”

Sporno je kome ta vrijednost pripada: “afričkoj visokoj kulturi ili ‘isturenoj stanici’ Europe na afričkom kontinentu”. Glumačka podjela u američkoj seriji “Kraljica Kleopatra” nije dakle nastala iz umjetničkog hira, ona progovara ni manje ni više nego o crnom naslijeđu čovječanstva.

Gezine Kriger piše da su crnci u Sjedinjenim Državama, najprije u ropstvu, a zatim i nakon oslobođenja, prvenstveno predstavljani kao objekti, “kao dio historije emancipacije i napretka bijelaca”. Pozivajući se sada na Kleopatru i afrički Egipat, kaže da crnačka zajednica ne samo da ima nešto da doprinese američkoj historiji, već u izvjesnoj mjeri stoji na početku sopstvene civilizacije.

Aktuelna diskusija nevjerovatna je i zbog toga što pitanja o boji kože i “rasi” u antička vremena nisu igrala nikakvu ulogu. Glavna glumica Adel James u međuvremenu je relativno mirno odgovorila na kritike, napisavši na Twitteru: “Ako vam se ne sviđa podjela uloga, ne gledajte seriju.”

Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad