Iako izraelski rat u Gazi nije proizveo velike političke promjene u Bosni i Hercegovini, doveo je do jačanja polarizacije u zemlji, navodi u analizi Giorgio Cafiero, osnivač Gulf State Analytics, konsultantske kuće za geopolitičke rizike sa sjedištem u Washingtonu. Međutim, zaključuje da kod stanovništva u zemlji preovladava osjećaj solidarnosti s Palestincima.
Cafiero piše za The New Arab da je proteklih deset mjeseci izraelskog rata u Gazi izazvalo snažne emocije na Zapadnom Balkanu. Navodi da su vlade u ovom dijelu Evrope na različite načine reagovale na sukob, pri čemu je svaka uzimala u obzir javno mnijenje kod kuće i geopolitičku dinamiku u odnosu na EU, SAD, Izrael, arapske države, Tursku, Iran i Rusiju.
Političke podjele u BiH
Cafiero u analizi objašnjava strukturu BiH koja je definisana u Dejtonskom sporazumu.
On navodi da mnogi Srbi u zemlji sanjaju o “Velikoj Srbiji”, te da predsjednik bh. entiteta Republike Srpske Milorad Dodik “godinama provodi separatističku agendu koja podrazumijeva ne samo retoriku o nezavisnosti, već i opstruiranje implementacije Dejtonskog sporazuma na različite načine”.
“Ipak, mnogi stručnjaci ne vjeruju da bi postizanje nezavisnosti Republike Srpske ili pridruživanje Srbiji bilo realistično i smatraju da će vjerovatno ostati unutar BiH, iako sa mnogim neriješenim tenzijama koje naglašavaju krhkost i složenost delikatne dejtonske ravnoteže BiH”, piše Cafiero.
Dalje objašnjava da je, prema Ustavu, Sarajevo mjesto gdje se donose odluke o vanjskoj politici zemlje, no da ipak postoje mnoga pitanja na međunarodnoj sceni na koja Sarajevo odgovara na način s kojim se ne slažu zvaničnici RS-a.
“Na primjer, kada je Rusija izvršila sveobuhvatnu invaziju na Ukrajinu u februaru 2022. godine, Republika Srpska je stala na stranu Moskve, dok je Federacija Bosne i Hercegovine podržala Kijev”, navodi on.
Odnos prema ratu u Gazi
Što se tiče rata u Gazi, Cafiero piše da su zvaničnici u Banjoj Luci pretežno podržavali Izrael, dok je vlada u Sarajevu imala “više fragmentiran odgovor”, te ističe da ovo odražava “duboke etničke i političke podjele” karakteristične za državnu politiku BiH.
“Ne postoji jedinstven državni stav, postoji više stavova u zemlji. Političke elite bosanskih Hrvata i bosanskih Srba često vode paralelnu politiku koja se razlikuje od politike probosanskih političkih frakcija u Sarajevu”, rekao je za The New Arab dr. Jahja Muhasilović, geopolitički analitičar i vanredni profesor na Internacionalnom univerzitetu u Sarajevu.
On ističe da “unutar samog probosanskog tabora unutrašnje podjele dodatno ometaju formulisanje kohezivne državne politike”.
Međutim, navodi da vlasti u Sarajevu prepoznaju potrebu za mirom i stabilnošću na Bliskom istoku, te da se nadaju brzom smirivanju rata u Gazi i drugih regionalnih sukoba.
“Nestabilnost u regionu nosi potencijal da izazove šire destabilizujuće efekte na Balkanu, uključujući ilegalne migracije, društvenu polarizaciju i pogoršanje lokalnih tenzija ukoliko sukob eskalira u regionalnu ili globalnu konfrontaciju”, dodao je dr. Muhasilović.
Izraelsko lobiranje u Banjaluci
Cafiero navodi da je rukovodstvo Republike Srpske, predvođeno Dodikom, od početka rata podržavalo Izrael.
“Ovo nije bilo neočekivano. Republika Srpska i Izrael imaju historiju veza. Dodik i ljudi oko njega svoju podršku izraelskom ratu u Gazi predstavljaju u kontekstu borbe protiv terorizma i islamskog ekstremizma”, navodi on.
Novinarka i voditeljica ureda Fondacije Friedrich Ebert u Banja Luci Tanja Topić izjavila je za The New Arab da “političari uglavnom manipulišu onim dijelom događaja u Gazi koji odgovara njihovoj agendi”.
Navela je da političari u RS-u “izražavaju žaljenje zbog stradanja nevinih civila, ali ‘opravdavaju’ akciju Izraela zbog napada Hamasa”.
Cafiero navodi da je 2014. godine, kada je Izrael vodio operaciju Protective Edge u Gazi, Dodik u pismu izraelskom premijeru Benjaminu Netanyahuu izrazio nedvosmislenu podršku Tel Avivu, navodeći da “terorističke prijetnje” i “akcije militantnih islamističkih grupa” predstavljaju opasnost za cijeli svijet.
Također u ovom kontekstu spominje intervju koji je Jerusalem Post objavio u junu, gdje je Dodik istakao su boje izraelske zastave projektovane na Palati Republike u Banjaluci u noći 7. oktobra.
“Kad god Izraelu treba solidarnost, izraelska zastava će se pojaviti iznad ove zgrade, dok u Sarajevu projektuju palestinsku zastavu“, rekao je Dodik za ovaj izraelski list.
Cafiero ističe da je bitno uzeti u obzir Dodikov odnos sa bivšim ministrom vanjskih poslova Izraela Avigdorom Libermanom, navodeći da su se njih dvojica sastajali u Izraelu, u RS-u i u Austriji. Dodaje da je Dodik također bio blizak i sa pokojnim izraelskim predsjednikom Shimonom Peresom.
“Upravo su lobistički napori Izraela u Banjoj Luci naveli bosanske Srbe da spriječe da BiH, tadašnja članica Vijeća sigurnosti UN-a, bude deveta zemlja koja će u tom tijelu glasati za palestinsku državnost. To je spriječilo da SAD koriste svoje pravo veta, što je Izrael smatrao postignućem jer je ublažilo pritisak na Washington i proizraelski lobi u Americi”, piše Cafiero.
Međutim, on također smatra da se ovdje radi o “dinamici ideala”, te ističe da Dodik govori kako Srbi i Izraelci Jevreji “dijele historiju stradanja u doba nacističke Njemačke”. Zatim citira Dodikovu izjavu iz 2022. godine da “niko u svijetu ne može bolje od Srba da razumije jevrejski narod”.
Cafiero smatra da je još jedan faktor koji doprinosi Dodikovom čvrstom pro-izraelskom stavu islamofobija, te dodaje da je to slučaj i sa mađarskim premijerom Viktorom Orbanom, koji održava izuzetno bliske odnose sa Dodikom i čija vlada snažno podržava RS i Izrael.
Dr. Muhasilović je naveo da “Dodik ima bliske odnose s rasističkim i ultranacionalističkim frakcijama u Evropi, koje često izražavaju proizraelske stavove”.
“Shodno tome, on je svoju retoriku skrojio da bude prihvaćena sa ovim evropskim ultranacionalističkim i populističkim figurama”, rekao je dr. Muhasilović.
Međutim, Cafiero piše da neki stručnjaci smatraju da su Dodikovi proizraelski stavovi “više strateške prirode”, te da “razumijevanje takvih stavova zahtijeva sagledavanje sve problematičnijih odnosa Republike Srpske sa Zapadom”.
On objašnjava da Washington od 2017. godine uvodi sankcije Dodiku i drugim pojedincima i subjektima u RS jer smatra da njegovo “antidejtonsko ponašanje” predstavlja prijetnju stabilnosti na Zapadnom Balkanu. Sankcije je implementirala i Velika Britanija, dok se Njemačka također pridružila Washingtonu i Londonu u vršenju pritiska na RS.
Prema riječima dr. Saše Čekrlije, direktora Centra za azijske studije i bivšeg savjetnika ministra vanjskih poslova BiH, Dodik “igra igru” sa Izraelom u pokušaju da “sačuva svoju poziciju i ostane u političkom životu“.
On smatra da Dodik vidi rat u Gazi kao “odličnu priliku da kroz aktivnu podršku Izraelu stekne naklonost SAD-a”. Ističe da, s obzirom da sankcije Zapada sve više utiču na ekonomiju Republike Srpske, Dodik vidi podršku Izraelu kao nešto što može pomoći u rješavanju njegovih problema sa kreatorima politike u Washingtonu.
Dr. Muhasilović navodi da “Dodik nastoji da Bošnjake, posebno Stranku demokratske akcije (SDA), prikaže kao dio globalne mreže Muslimanskog bratstva, čime opravdava svoju antibošnjačku politiku i nastoji da ublaži ekonomske i političke pritiske sa Zapada”.
“Štaviše, prikazujući sebe kao bedem protiv širenja političkog islama u Evropi, pod maskom odbrane judeo-kršćanske civilizacije, Dodik želi osigurati podršku Zapada i Izraela za svoju širu agendu potčinjavanja BiH i njenih institucija“, dodao je.
“Hipotetički, kada bi SAD sutra potpuno uskratile podršku Izraelu i stali na stranu Palestine, Dodik bi istog trenutka zaboravio na Izrael“, smatra dr. Čekrlija.
Međutim, Cafiero ističe da treba razlikovati stavove političkog rukovodstva u Banjoj Luci i opšte populacije Republike Srpske, te da prosječni građani u entitetu RS nemaju takav afinitet prema Izraelu i da mnogi od njih pokazuju značajnu količinu empatije prema Palestincima.
“Dodikova otvorena podrška Izraelu ograničena je propalestinskim sklonostima srpskog stanovništva, što je pozicija na koju utiče drugačiji stav Rusije o sukobu”, istakao je dr. Muhasilović.
Bošnjačka solidarnost s Palestinom
Cafiero navodi da su Bošnjaci zauzeli “čvrst propalestinski stav” i bili izuzetno otvoreni u svojoj solidarnosti s Palestinom od početka rata u Gazi. Dodaje da su Bošnjaci i prije oktobra 2023. projektirali palestinsku zastavu na Starom mostu u Mostaru, te da se palestinska zastava mogla vidjeti i tokom ovogodišnjeg obilježavanja genocida u Srebrenici. Također spominje proteste solidarnosti za narod Gaze koji su održani u Sarajevu.
On procjenjuje da je među Bošnjacima solidarnost s Palestincima na toliko visokom nivou da je “njihova podrška ukrajinskom predsjedniku Volodimiru Zelenskom i njegovoj vladi značajno opala nakon što je prošle godine izrazio podršku izraelskom ratu protiv Gaze”.
Ističe da je perspektivu Bošnjaka u vezi rata u Gazi važno sagledati u “historijskom kontekstu Srebrenice”, te da trenutna borba Palestinaca u Gazi odjekuje među njima s obzirom na iskustva rata.
“Zvjerstva koja se dešavaju u Gazi izazivaju mučna sjećanja na ratni period, jačajući osjećaj empatije i solidarnosti sa palestinskim narodom”, objasnio je dr. Muhasilović.
Dodao je da je Memorijalni centar Srebrenica zauzeo odmjeren stav, “dajući prednost svojoj posvećenosti obilježavanju sjećanja na Srebrenicu u odnosu na eksplicitno izražavanje solidarnosti sa Gazom”.
“Iako pojedini političari mogu imati različite stavove, ne postoji zvaničan državni stav o navodnom genocidu u Gazi. Ipak, može se zaključiti da je većina Bošnjaka solidarna sa palestinskom stvari, povlačeći paralele sa sopstvenom nedavnom historijom genocida”, naveo je on.
Stav Hrvata u BiH
Cafiero u analizi navodi da segmenti hrvatskog stanovništva u BiH imaju tendenciju da podržavaju Izrael, te da se to “posebno odnosi na hrvatske nacionalističke krugove”.
Dr. Muhasilović navodi da politički lider bosanskih Hrvata Dragan Čović održava veze s izraelskim biznismenom Amirom Grossom, dok Hrvatska demokratska zajednica BiH (HDZ BiH) “ima bliske odnose sa cionističkim elementima”.
Čović se u februaru sastao sa ambasadoricom Izraela u BiH Galit Peleg, te je tom prilikom izrazio “razumijevanje za potrebu Izraela da zaštiti svoje građane” od Hamasa i potvrdio da Izrael uživa “podršku hrvatskog naroda u BiH”.
Cafiero navodi da su se u BiH, kao i u mnogim drugim zemljama, mogle čuti mnogobrojne kritike na račun Zapada zbog njegovih “dvostrukih standarda” u vezi s izraelskim ratom u Gazi, te da to mnogi građani posmatraju u kontekstu “ravnodušnošti Zapada prema Bošnjacima 1990-ih”.
Dr. Muhasilović je naveo da je ova dinamika rezultirala “rastućim antizapadnim stavovima” u zemlji, te da je taj trend dobio zamah nakon “kontroverzne suspenzije Ustava BiH od strane Zapada, što je olakšalo prevlast HDZ-u BiH kao vladajućeg faktora u Federaciji BiH“.
Dodao je da “bliske veze između HDZ-a BiH i izraelskih poslovnih interesa dodatno pojačavaju ovaj stav”.
Ljudska perspektiva
Cafiero na kraju zaključuje da bilo kakva analiza odgovora BiH na rat u Gazi zahtijeva da se uzme u obzir do koje mjere su politika i društvena dinamika ove balkanske zemlje izuzetno komplikovani.
“Različiti stavovi različitih bh. političara o ovom sukobu odražavaju duboke podjele i polarizaciju BiH”, piše on, te dodaje: “Ako ostavimo politiku na stranu, mora se reći da je na ljudskom nivou malo onih na ovom svijetu koji se toliko mogu poistovjetiti s patnjom muškaraca, žena i djece u Gazi kao što mogu građani BiH”.
“Gaza je previše propatila i rat se mora zaustaviti što je prije moguće“, rekao je dr. Čekrlija za TNA.
“Mnogi ljudi su poginuli u ratu, a strane moraju početi razgovarati o rješenju. Potrebni su nam prijedlozi koji mogu zaustaviti rat. Ozbiljna politika se ne takmiči u tome ko ima više mrtvih, a koji ljudi su više propatili. Jedna strana nikada neće priznati drugu kao pobjednika, a takav pristup samo produžava rat i donosi hiljade i hiljade mrtve djece”, smatra on.
Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad
Kakvo je tvoje mišljenje o ovome?
Budi prvi koji će ostaviti komentar!