Chivvis: Dejton pokazuje šta odlučna diplomatija može postići, ali Balkanu je danas potrebna evropska strategija

Govoreći kao direktor Programa za američko državničko djelovanje pri Carnegie Endowment for International Peace i bivši visoki obavještajni zvaničnik SAD-a za Evropu, Chivvis je ocijenio da je Dejton pokazao snagu prisilne diplomatije u trenutku kada su Sjedinjene Američke Države imale neupitnu globalnu moć.

Mirovni sporazum, parafiran u Daytonu u saveznoj državi Ohio 21. novembra 1995. godine, okončao je rat u Bosni i Hercegovini nakon što je Washington koristio prijetnje silom protiv srpskih snaga i pregovarao direktno s, kako je naveo Chivvis, "glavnim protivnikom" u ratu, Slobodanom Miloševićem. Time su spašeni bezbrojni životi, a građanima Bosne i Hercegovine i šire regije pružena je nada u stabilniju budućnost.

Tri decenije kasnije, naglasio je Chivvis, ključno pitanje glasi kakve pouke Dejton nudi za američku politiku prema Zapadnom Balkanu i šire.

Ako je Dejton podsjetnik na ono što odlučna diplomatija može postići, rekao je, on je ujedno i podsjetnik na to koliko je današnji svijet suštinski drugačiji.

Nema povratka američkom intervencionizmu iz 1990-ih

Prema Chivvisu, geopolitički uslovi koji su omogućili odlučnu američku intervenciju u BiH više ne postoje.

Naveo je da, kada je američki diplomat Richard Holbrooke pregovarao s Miloševićem u Daytonu - uz simbolično prisustvo bombardera B-2 - Sjedinjene Američke Države nalazile su se na vrhuncu globalne hegemonije.

"Sovjetski Savez se raspao, ozbiljni strateški rivali još se nisu pojavili, a Evropa je i dalje bila centar globalne političke i ekonomske moći".

U to vrijeme, američki zvaničnici strahovali su da bi nekontrolisano etnonacionalističko nasilje u Bosni i Hercegovini moglo destabilizirati cijelu regiju, što je Balkanu davalo poseban strateški značaj za Washington.

Istovremeno, SAD su imale malo konkurentskih globalnih kriza i snažan ekonomski interes za stabilizaciju Evrope.

I tada su, podsjetio je Chivvis, postojale sumnje da li Balkan opravdava tako veliku investiciju američke moći - što djelimično objašnjava zašto predsjednik George H. W. Bush nije intervenisao i zašto je predsjednik Bill Clinton čekao gotovo tri godine prije nego što je dao zeleno svjetlo za akciju.

Danas se, međutim, Sjedinjene Američke Države suočavaju s potpuno drugačijim okolnostima.

Washington se, rekao je Chivvis, suočava s najvećim izazovom svojoj globalnoj moći u posljednjih nekoliko decenija - iz Kine i Rusije - zbog čega je povratak američkom intervencionizmu iz 1990-ih na Balkanu nerealan.

Ne postoji način da se SAD vrate modelu intervencionizma iz 1990-ih, upozorio je, te se umjesto toga mora podržati pragmatična strategija predvođena Evropom.

Evropa mora preuzeti veći teret

Chivvis je istakao da trenutni kontekst jasno ukazuje na potrebu da Evropa preuzme veću odgovornost za stabilnost Zapadnog Balkana.

Bosna i Hercegovina, kako je naveo, i dalje se suočava s ozbiljnim problemima - političkom disfunkcionalnošću, nepotizmom, korupcijom, secesionističkim pritiscima i ekonomskom stagnacijom - a to su izazovi koje je Evropska unija u boljoj poziciji da rješava nego Sjedinjene Američke Države.

Evropa također ima snažniji neposredni interes za stabilnost Balkana, dodao je Chivvis, te bi se od nje trebalo očekivati, pa čak i zahtijevati da snosi političke, finansijske i sigurnosne troškove sprečavanja daljeg pogoršanja stanja u regiji.

On je priznao da mnogi EU doživljavaju kao spor i neefikasan mehanizam, ukazujući na sporo donošenje odluka, unutrašnja neslaganja i glomaznu birokratiju, ali je upozorio na nerealna poređenja.

Istakao je da Evropska unija neće transformisati Zapadni Balkan preko noći, ali da to neće učiniti ni Sjedinjene Američke Države.

Upozorio je i na poređenje, kako je rekao, nesavršene stvarnosti evropskog liderstva s "fantazijom" potpunog američkog povratka u regiju, naglašavajući da američke globalne obaveze i unutrašnja politička ograničenja takav scenario ne dopuštaju.

Proširenje EU kao poluga reformi

Chivvis je naglasio da proces proširenja Evropske unije i dalje predstavlja snažan instrument za poticanje reformi. Šest zemalja Zapadnog Balkana teži članstvu u EU, a perspektiva pristupanja ostaje snažan podsticaj za političke i ekonomske promjene u skladu s principima Helsinškog procesa.

Rat Rusije protiv Ukrajine, rekao je, ponovo je probudio interes EU za proširenje i potaknuo novo, kreativnije razmišljanje o tome kako Unija može efikasnije djelovati u regiji. Crna Gora i Albanija, naveo je, mogle bi se čak pridružiti EU u narednih pet godina.

Sjedinjene Američke Države bi, prema njegovim riječima, trebale snažno podržati i koordinirati se s tim obnovljenim evropskim naporima.

Washington bi trebao ponovo zauzeti čvrst stav podrške Evropskoj uniji unutar Vijeća za provedbu mira, međunarodnog tijela koje nadzire mir u Bosni i Hercegovini od Dejtona, te koristiti vlastite alate – diplomatsku podršku, tehničku pomoć, humanitarnu i razvojnu pomoć – kako bi se ojačala regionalna ekonomija i unaprijedila prava građana.

Također je pozvao SAD da koriste instrumente poput Američke razvojno-finansijske korporacije kako bi lokalnim liderima ponudile kredibilne alternative ruskom i kineskom finansiranju.

Promijenjen svijet, neriješeni izazovi

Na kraju, Chivvis je rekao da 30. godišnjica Dejtona predstavlja i podsjetnik na ono što je postignuto u Bosni i Hercegovini, ali i upozorenje na dubinu izazova koji i dalje postoje.

Zaključio je da je sporazum zaustavio rat, ali da svijet u kojem je postignut više ne postoji.

Dejton, rekao je Chivvis, podsjeća na ono što je u Bosni i Hercegovini ostvareno, ali istovremeno naglašava koliko su izazovi u regiji duboki - i koliko su se i SAD i svijet promijenili od 1995. godine.

╰┈➤ Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android /iPhone/iPad