Nedavno donesene sankcije protiv Milorada Dodika, ali i potencijalne sankcije protiv Vladmira Putina, su glavni instrument kojim Bidenova administracija koristi kao ekonomsko oružje i to je politika koja utjelovljuje globalni doseg američke moći danas. Ovo je dio stajališta koje u tekst za Foreign Policy pod naslovom: “Kako je Amerika naučila da voli (neefikasne) sankcije” iznosio profesor Nicholas Mulder sa Cornell Univerziteta i autor nedavno objavljene knjige “Ekonomsko oružje: porast sankcija kao oruđe modernog rata”.

Mulder detaljno analizira kako su SAD i međunarodna zajednica došle do ovakve situacije i korištenja sankcija kao jednog od ključnih elemenata prisile.

“Teško je zamisliti našu sadašnju svjetsku politiku bez američke upotrebe takvih sredstava prisile. Ipak, nije uvijek bilo ovako. Početkom 20. vijeka, Sjedinjene Države su izbjegavale korištenje sankcija, dok su Evropljani bili vrlo oduševljeni ekonomskim oružjem. Danas su se stvari okrenule. Washington slobodno koristi sankcije, dok Evropa često nerado pristupa američkom embargu. Potezi Evropske unije da zaštiti trgovinu s Iranom i stalna neodlučnost Njemačke o budućnosti plinovoda Sjeverni tok 2 pokazuju da se iza atlantskog saveza krije euro-američki razdor oko sankcija.

Dogodio se upečatljiv istorijski preokret: Sjedinjene Države, najveći apstinen od ekonomskih sankcija s početka 20. stoljeća, postale su u posljednjih nekoliko decenija njihov najžešći korisnik. Kreatori politike u Washingtonu učinili su ovo moćno oružje svojim i proširili ga na nove domene. Značajni efekti sankcija su nesporni, kao i njihov dubok uticaj na istoriju međunarodnog sistema u dvadesetom vijeku”, piše Mulder.

Ograničena efikasnost sankcija

Mulder navodi kako je efikasnost sankcija kao sredstva za postizanje političkih promjena ograničena te dodaje da je njihov najveći izazov kombinacija značajnih materijalnih efekata i niske političke efikasnosti. Također, navodi kako su one sukobe u kojima se koriste dovele u skupi ćorsokak umjesto bliže rješenju.

“Kako se to dogodilo? Sankcije duguju svoje porijeklo užasnom pokolju u Prvom svjetskom ratu. Taj sukob je izazvao velike želje među Evropljanima da se rat zauvijek okonča. Njihovo preferirano sredstvo bilo je da se prilagode mirnodopskoj upotrebi strašnog oružja rata: ekonomske blokade. Britanija i Francuska su nametnule takvu materijalnu opsadu protiv svojih neprijatelja, ubivši stotine hiljada civila u srednjoj Evropi i na Bliskom istoku. Na Pariskoj mirovnoj konferenciji 1919. godine, evropski lideri susreli su se sa američkim predsjednikom Woodrowom Wilsonom. Zajedno su stvorili Ligu naroda, svjetsku organizaciju sa sjedištem u Ženevi koja će koristiti ekonomsko oružje blokade protiv država agresora koje ugrožavaju mir.

Međuratni internacionalisti su iskreno željeli sačuvati mir. Ali kako nisu bili u stanju da izbrišu sjećanje na stradanje civila uzrokovano ratnom blokadom, odlučili su umjesto toga prigrliti ovo nasljeđe. Odatle je nastala ideja odvraćanja sankcijama. Upakovano u proceduru člana 16. Pakta Lige naroda, znanje o užasima prošlosti držalo bi buduće prekršitelje zakona pod kontrolom. Najefikasnije sankcije bi bile hermetičke – koje bi unisono uvele sve glavne svjetske ekonomije. No, Wilsonova domaća američka kampanja za osiguranje glasova u Kongresu za članstvo u Ligi naišla je na probleme.

Senat je odbacio Versajski sporazum, a Washington se nikada nije pridružio organizaciji. Jedan od uzroka političkog protivljenja Ligi bio je taj što su njena pravila zahtijevala automatsko učešće u ekonomskim blokadama protiv problematičnih zemalja. Kongres je to odbacio kao međunarodno zadiranje u njegovo ekskluzivno pravo da odobri upotrebu sile”, stava je Mulder.

Balkanski primjer

Američki profesor navodi i jedan balkanski primjer o tome kako je Liga nacija prijetnju sankcijama koristila da bi sačuvala mir u našem regionu, ali ga i proširuje na odnose Grčke i Bugarske.

“Odvraćanje od sankcija radilo je na održavanju mira na Balkanu tokom 1920-ih. U jesen 1921. godine, jugoslovenska vlada je raspirivala nemire u svom južnom susjedu Albaniji, pokrenuvši tajnu invaziju kako bi proširila svoju teritoriju. Britanija je predvodila grupu sila Lige u prijetnji ekonomskim embargom. Suočen sa ovom prijetnjom i kolapsom valute, Beograd se odmah povukao. Još jedan granični rat između Grčke i Bugarske zaustavljen je u oktobru 1925. Kada je Liga zakačila izglede za sankcije grčkom diktatoru Teodorosu Pangalosu, i on je prekinuo svoje agresivne akcije. Liga je pokazala da može koristiti sankcije da spriječi rat između malih država”, navodi Mulder.

Kada su u pitanju nešto bliža vremena Mulder navodi da su danas banke i korporativne finansije prva linija implementacije i poštivanja sankcija.

“Ograničenja upotrebe ove finansijske moći od strane Washingtona su političke, a ne infrastrukturne prirode. Američki kreatori politike pokazali su izuzetnu domišljatost u mapiranju i savladavanju vodovoda ekonomske globalizacije. Ali izazov s kojim se oni suočavaju je prevođenje ovih tehničkih sposobnosti u stvarne političke i strateške uspjehe. U tome su se pokazali mnogo manje uspješnima.

Danas Sjedinjene Države imaju sposobnost bez premca da iskoriste svoju hegemoniju dolara protiv svojih protivnika, čak i protiv želja svojih evropskih i azijskih saveznika. Ali njegova sposobnost da nametne velike troškove suparničkim državama nije praćena odgovarajućim uspjehom u promjeni njihovog ponašanja. Ovo ne bi trebalo da bude iznenađenje. Na osnovnom empirijskom nivou, šanse su složene da sankcije ostvare svoje ciljeve. “Ekonomske sankcije ponovno promišljanje”, kanonsko empirijsko istraživanje njihove upotrebe u 20. stoljeću, otkriva da je samo 1 od 3 upotrebe sankcija bila „barem djelimično uspješna“. Slučajevi nesmanjenog uspjeha koji se jasno mogu pripisati sankcijama su još rjeđi. Postavljanje skromnijih ciljeva daje sankcijama veće šanse za rad. Ali podaci sugeriraju da je historija sankcija u velikoj mjeri istorija razočaranja”, piše Mulder.

Spada efikasnost sankcija

Predsjednici Clinton, Bush sin i Obama imali su različite pristupe sankciama pa ih je Clinton koristio protiv kršilaca ljudskih prava, Bush sin protiv odmetnutih država, terorists i nuklearnih proliferatora, dok su Obami prema Mulderu služile za lakše djelovenje po pitanju Iraka i Afganistana. On također navodi da je u periodu 1985.-1995. efikasnost sankcija išla i do 40%, dok je nakon 2016. spala na tek 20%.

“Dugo vremena opadanje efikasnosti sankcija nije bilo glavno pitanje za Sjedinjene Države, jer su se smanjili i rizici od upotrebe. Ali od globalne finansijske krize, ekonomska globalizacija je naišla na ozbiljnije prepreke. Istovremeno, uporna snaga i rastuća snaga autokratija povećali su rizike njihovog korištenja. Djuijevo upozorenje iz 1932. da se zbog ekonomske izolacije „obnavljaju stare ljutnje i podstiče temperament koji izaziva budući rat“ danas ima novopronađenu rezonancu. U svojoj prvoj godini na vlasti, američki predsjednik Joe Biden pokušao je krenuti u oporavak od pandemije COVID-19, a istovremeno se suočio sa moći Rusije, Kine, Sjeverne Koreje i Irana s mrežama postojećih sankcija i prijetnjama daljim sankcijama.

Tokom većeg dijela Hladnog rata, američki kreatori politike izbjegavali su međuratnu grešku korištenja oštrih sankcija protiv većih država. Usmjerili su ekonomsku prisilu na manje zemlje s ograničenom sposobnošću da uzvrate udarac. Protiv većih sila kao što su komunistička Kina i Sovjetski Savez, glavni alati korišteni su bili zapadni sporazumi za ograničavanje transfera tehnologije. Pokušaji da se odu dalje od ovih blagih strateških ograničenja invazivnijim sankcijama riskirali su povratni udarac i borili se da osiguraju pristanak saveznika”, navodi Mulder.

Mulder navodi i da je spor oko sibirskog plinovoda pokazao je istu dinamiku koja je bila prikazana u aferi Sjeverni tok 2 prošlog ljeta, kada je Bidenova Bijela kuća odustala kako bi izbjegla podjelu Atlantskog saveza. Sjedinjene Države su prema njemu svojevremeno preuzele instrument sankcija od evropskih država, ali te iste zemlje sada oklevaju da ga u potpunosti prihvate.

Rizici upotrebe ekonomskih sankcija i granice onoga što one mogu postići prvi put su se očitovali u međuratnom periodu, ono što je počelo prije jednog stoljeća kao protuotrov za rat izrodilo se u alternativni način njegovog vođenja: oruđe beskonačnog ekonomskog rata, s nekoliko pobjeda na dohvat ruke i bez mira na vidiku zaključak je ovog stručnjaka.

Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad