Mada je postignut određeni napredak u jačanju LGBT prava u Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i Srbiji u posljednje dvije decenije, i to velikim dijelom zbog zahtjeva u okviru procesa pristupanja Evropskoj uniji, i dalje postoji zabrinutost da bi “kontinuirana moć nacionalističkih političkih partija i demokratsko nazadovanje u regionu” mogli učiniti stalni napredak izazovnim po ovom pitanju, navodi u svojoj analizi profesorica na Odsjeku za političke nauke i koordinatorka međunarodnih i globalnih studija na Univerzitetu Elon u Sjevernoj Karolini, Safia Swimelar.

U analizi koju je objavio London School of Economics, Swimelar objašnjava da su nakon turbulentnog poslijeratnog perioda su ove tri zemlje krenule su ka većoj demokratiji i “evropeizaciji” početkom 2000-ih, te se pridružile Vijeću Evrope i postavila ciljeve ka članstvu u EU. Ističe da su mnoge grupe civilnog društva, a i sama EU, zahtijevale da ove države unaprijede zaštitu svojih ljudskih prava, što uključuje i pravai LGBT osoba.

“Biti Evropljanin postalo je sinonim za LGBT”

Swimelar navodi da su tokom prve dvije decenije 2000-ih seksualne i rodne manjine, “koje su bile tabu tema i uglavnom skrivene u socijalističkim i ratnim periodima”, postajale vidljivije i organizovanije i intenzivirale svoju borbu za jednaka prava. Došlo je također do poboljšanih zakonskih zaštita njihovih prava u BiH, Hrvatskoj i Srbiji, te je ova tema postala više vidljiva u javnom diskursu i medijima.

Ona zaključuje da su zakoni protiv diskriminacije, zakoni o zločinima iz mržnje i slobodno okupljanje putem Parade ponosa neki od primjera napretka u sva tri slučaja, “iako u različitom stepenu, jer još uvijek postoje slabosti u implementaciji i kontinuirana diskriminacija”.

Najdalje je otišla Hrvatska davanjem prava na životno partnerstvo i usvajanje, dok BiH i Srbija trenutno u parlamentima imaju prijedloge zakona o istopolnim zajednicama.

“Uslovi i pritisak članstva u EU, posebno u Hrvatskoj i Srbiji, i u manjoj mjeri u Bosni, doprinijeli su velikim dijelom ovom poboljšanju, pri čemu su snažan aktivizam i organizacije civilnog društva takođe igrali ključnu ulogu”, zaključila je ona.

Zatim Swimelar iznosi interesantnu konstataciju:

“I za zagovornike i protivnike LGBT prava, biti “Evropljanin” postalo je sinonim za “LGBT”. Ovo je stvorilo napetost kada su se vlade “evropeizirale” dok je etnonacionalizam još uvijek bio prilično jak u sve tri zemlje tokom prve decenije 2000-ih. Nacionalističke javnosti i elite su imale negativnije poglede na EU i gledale na LGBT prava i identitete kao na strane, uvezene i inherentno suprotne i prijeteće etnonacionalnim i tradicionalno vjerskim identitetima.”

Objašnjava da je “manipulacija etno-nacionalnim identitetima bila ključna taktika političkih i vjerskih elita da ojačaju svoju političku moć i spriječe mobilizaciju naroda oko drugih vrsta identiteta, posebno klase, spola i seksualnosti”, te da su se nacionalističke elite bavile “političkom homofobijom”, državnom strategijom za jačanje političkog autoriteta suočenih s prijetnjama odozgo ili odozdo.

“Ove snage su prenijele krivicu na EU za svoje domaće ekonomske i političke neuspjehe i postavile LGBT zajednicu kao prijetnju porodici i naciji, čime su zaradili glasove konzervativnih birača. U isto vrijeme, Bosna, Hrvatska i Srbija su i dalje imale pristupanje EU kao vanjskopolitički cilj i morale su u određenoj mjeri uzeti u obzir naprednije birače. Dakle, tokom protekle dvije decenije, elite su se borile da hodaju finom identitetskom i političkom linijom između ovih različitih grupa i interesa”.

Ova profesorica ističe da je “vjerski nacionalizam” predstavljao poseban izazov u procesu, a da su vjerske vođe i simboli su bili prilično istaknuti na događajima protiv homoseksualaca.

“Srpska pravoslavna crkva, katolička crkva i islamski lideri, ironično, našli su zajednički cilj u pretvaranju LGBT identiteta i prava u metu i formirali saveze sa konzervativnim političkim strankama”, piše ona.

Kao primjere ove reakcije desničarskih snaga navodi fizičke napade na učesnike Queer Sarajevo festivala 2008. godine, Belgrade Pridea 2010. godine, Split Pride marša 2011. godine i sukob oko referenduma o zabrani istospolnih brakova u Hrvatskoj 2013. godine.

Bosna i Hercegovina

Navodi da je nacionalistički izazov bio istaknut u BiH, ali u složenijoj formi “s obzirom na višestruke i suprotstavljene etničke i vjerske identitete, institucionalizaciju etnonacionalizma u ustavu i kroz dominaciju etničkih stranaka koje vladaju od kraja rata”.

“S obzirom da postoje tri različite etnonacionalističke zajednice u BiH koje se takmiče za vlast, ovo je eskaliralo dinamiku te su nacionalistički lideri predstavili sve veću vidljivost neetničkih identiteta kao direktnu prijetnju njihovoj vlasti. Okvir “prijetnje naciji” prilično je jak u retorici etno-nacionalističkih vođa svih grupa”, piše ona, te dodaje primjer nasilnog napada na Queer festival 2008. godine i kako su “konzervativne islamsko orijentirane novine proglasile festival uvredom za evropske muslimane tokom vjerskog perioda Ramazana”.

“Prihvaćanje LGBT identiteta u Bosni šalje poruku elitama da različite etnonacionalne grupe mogu prijeći granice kako bi sarađivale i stvarale nove identitete koji zapravo mogu ugroziti etnonacionalnu vlast. LGBT lideri u Bosni ponosni su što je njihov pokret multietnički, građanski i inkluzivni pokret”, dodaje ona.

Hrvatska

Iako postoji mnogo sličnosti u načinu na koji je nacionalistička retorika i ideologija raspoređena u sva tri slučaja, postoje i neke zanimljive varijacije.

“U Hrvatskoj, posebno kako je pristupanje EU jačalo, nacionalni identitet zemlje se više konstruirao u smislu približavanja europskim normama i identitetu, a elite su nastojale razlikovati i distancirati se od onoga što su smatrale negativnim “balkanskim” identitetom”, piše Swimelar, te navodi kako je 2011. godine bivši predsjednik Ivo Josipović osudio napad na Split Pride marš, navodeći da to ne predstavlja “pravo lice” Hrvatske.

Osim toga, navodi da su u Hrvatskoj LGBT prava predstavljala “nižu percepciju prijetnje” u poređenju sa Srbijom i BiH, te su bila prvenstveno predstavljena kao “prijetnja porodici”.

“Korištene su tradicionalne anti-gej forme vezane za “porodične vrijednosti” i “moral”, posebno u slučaju Katoličke crkve i organizacije U ime Obitelji koja je stajala iza ustavnog referenduma o zabrani istospolnih brakova koji je usvojen 2013. godine. Iako je to stvaralo izazove za LGBT prava u Hrvatskoj je bila manje ugrožena nego u Srbiji”, navodi ona.

Srbija

U Srbiji, nasuprot tome, “državni i nacionalni identitet konstruisan je više u suprotnosti sa Evropom i kao više ekskluzivan i religiozan, sa elitama koje se bore da politički izbalansiraju uslovljenost EU i nacionalističku javnost”, tvrdi ova profesorica.

Navodi da je percepcija “prijetnje” LGBT zajednice bila jača i predstavljena prvenstveno kao “prijetnja naciji”.

“Ukratko, nacionalni identitet i vjera kombinirani su na način da se homoseksualnost (i “europski identitet”) doživljavaju kao veća prijetnja od onoga što smo vidjeli u Hrvatskoj”, dodaje.

Kao primjere navodi brojne slučajeve nasilja i vjerskih protesta u Srbiji i poništavanja parada ponosa.

Međutim, navodi da je nakon 2014. godine, kada su počeli zvanični pregovori za članstvo u EU, “vlada je nevoljko dozvolila održavanje Prajda”. Dodaje da je izbor Ane Brnabić na poziciju premijera viđeno kao “način da se skrene pažnja” sa loše politike vlade u pogledu LGBT prava.

Razlozi za optimizam

Swimelar je podrctala da postoji jasan razlog za zabrinutost da “demokratsko nazadovanje u regionu i kontinuirana moć nacionalističkih političkih partija mogu poništiti neke od dostignuća u pravcu veće jednakosti za LGBT osobe na Balkanu”.

Međutim, dodaje da napredak u protekle dvije decenije, posebno u smislu jačanja civilnog društva u odnosu na ljudska prava i LGBT prava, predstavljaju razlog za optimizam.

“Nacionalistička reakcija na napredak će se vjerovatno nastaviti, kao i instrumentalna upotreba nacionalizma od strane oportunističkih elita, ali može se dogoditi da se birači s vremenom umore od žrtvenog jarca i straha i umjesto toga fokusiraju se na osnove dobrog upravljanja i osnovnih ljudskih prava za sve”, zaključila je na kraju.

Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad