Iza nedavnih poteza BiH člana Predsjedništva, Milorada Dodika, se krije “kontinuirano povlačenje Sjedinjenih Država i Evropske unije iz regiona” što je djelom dovelo do toga da je ponovo “zapaljen fitilj na balkanskom buretu baruta” i da bi se izbjegla eskalacija, zapadne sile bi trebalo ponovo da implementiraju svoju strategiju “mrkve i štapa” koja je uspješno korištena u prošlosti, piše Srećko Latal za New York Times.

Latal u svom tekstu navodi najave člana BiH Predsjedništva Milorada Dodika o povlačenju entiteta Republike Srpske iz BiH institucija i njegovu namjeru da uspostavi posebne institucije za entitet, uključujući vojsku.

“Za region sa nedavnom istorijom etničkog nasilja i sukoba, to je zastrašujući razvoj događaja,” ocjenio je on.

Latal ocjenjuje da se iza poteza Dodika “krije kontinuirano povlačenje Sjedinjenih Država i Evropske unije iz regiona.”

“U njihovom odsustvu, konkurentni strani uticaji — Rusija među njima prije svega — zakoračili su u vakum, ohrabrujući autokratske lidere i destabilizujući region. Da bi izbjegao slom Bosne, koji bi mogao dovesti do novog rata i sveopće katastrofe, Zapad mora odmah preokrenuti kurs i krenuti u sanaciju štete,” piše on.

Zatim opisuje događaje iz devedesetih, navodeći da je tada Zapad sporo reagovao na raspad bivše Jugoslavije ali da je sukob okončan vazdušnim napadima na srpske snage u BiH 1995. godine i na Kosovu 1999. godine, te raspoređivanjem desetina hiljada NATO vojnika da nadgledaju primirje i stabilizuju region.

U godinama nakon toga Sjedinjene Države i Evropska unija “potrošile su milijarde dolara da pomognu u rekonstrukciji regiona” te su ti napori bili “ključni za osiguranje sigurnosti i stabilnosti Balkana,” dodaje on.

“Ali njihova pažnja je izmakla,” piše Latal, te objašnjava da su se Sjedinjene Države, više fokusirane na svoje operacije u Afganistanu i Iraku, povukle iz praktičnog angažmana do 2010. godine.

“Prepustile su odgovornost Evropskoj uniji, koja je trebala osigurati dugoročnu stabilnost regiona prihvatanjem njenih zemalja u blok. Ipak, do 2019. godine, dok se Evropska unija borila sa vlastitim problemima i podjelama, postalo je jasno da je ponuda praktično skinuta sa stola.”

Kako su ostali bez “svog evropskog sna” i uskraćeni potpunom pristupu zajedničkom tržištu bloka, balkanski lideri “su se vratili nacionalizmu i populizmu iz prošlosti,” piše Latal.

On objašnjava da je to dovelo do toga da su vladavina prava, ljudska prava i drugi ključni demokratski principi pali sa strane te da su se u multietničkim zemljama sa nedovršenim nacionalnim projektima, kao što su Bosna, Crna Gora, Sjeverna Makedonija i Kosovo, pojačale etno-političke podjele.

Ali, prema Latalu, glavna odgovornost za situaciju ipak leži na samim državama, “posebno na političkim predstavnicima i njima povezanim medijima, koji su svoju popularnost bazirali na širenju animoziteta prema drugim etničkim grupama.”

“U Bosni i Hercegovini, etnonacionalizam je zauzeo centralno mjesto. Gospodin Dodik nije usamljen u svojim radikalnim namjerama: Bošnjaci, najveća etnička grupa, agitirali su za unitarnu državu, a bosanski Hrvati su tražili autonomnu hrvatsku regiju.”

Povlačenje Zapada, tvrdi Latal, “ne samo da je dozvolila demokratsko nazadovanje, već je i otvorilo region za druge spoljne sile.”

“Rusija je pokazala izražen interes, uspostavivši snažan politički uticaj u svim dijelovima regiona naseljenim Srbima, dok su Turska, zemlje Zaljeva i Iran učinili isto u područjima naseljenim muslimanima. Kina je, koristeći svoj politički pragmatizam i velike ekonomske resurse, postigla glavno prisustvo u cijelom regionu. Štaviše, Hrvatska, a posebno Srbija, počele su da se miješaju u unutrašnju politiku susjednih zemalja, povećavajući regionalne tenzije.”

Eskalacija situacije u BiH je primjer za ovo, navodi on, te dodaje da se Dodik, nekada liberal kojeg su podržavale Sjedinjene Države, okrenuo nacionalizmu dijelom i zbog razočaranja neuspješnim zapadnim obećanjima te da je “napravio svoj separatistički potez tek nakon što je dobio zeleno svjetlo od Rusije.”

Dodaje da su se Bošnjaci, “osjećajući se napuštenim od zapadnih sila,” obratili za pomoć Turskoj, a da se bosanski Hrvati u potpunosti oslanjaju na Hrvatsku, EU članicu.

“Ovo je, najblaže rečeno, veoma opasno. Situacija u Bosni, sa njenim produbljivanjem etno-političkih sporova i suprotstavljenim narativima, izgleda kao prije izbijanja sukoba 1992. Godine,” piše Latal, te dodaje da ako Dodik nastavi sa svojim planom, to bi predstavljalo jasno kršenje mirovnog sporazuma.

“Kao odgovor, rukovodstvo bosanskih Hrvata moglo bi tražiti da obnovi svoju ratnu autonomnu regiju Herceg-Bosna — a  Bošnjaci bi nastojali da brane Bosnu na bilo koji način, čak i uz oružje. S vojnim resursima koje obezbjeđuju međunarodni sponzori, rat je previše lako zamisliti,” upozorava on.

“Čini se da su Sjedinjene Države i Evropska unija izgubile svoja institucionalna sjećanja na cijenu koju su platili – životima svojih vojnika i milijarde dolara svojih poreskih obveznika – za okončanje krvavih ratova na Balkanu 90-ih. Ali najgore se može izbjeći ako se u potpunosti ponovo angažuju, posvećujući resurse i visoke zvaničnike tom zadatku.”

“Trebalo bi da ožive svoju strategiju “mrkve i štapa” – kombinujući sankcije, ustupke i finansijska sredstva – koju su uspešno koristili na Balkanu u prošlosti. Na taj način zapadni zvaničnici mogu dovesti ključne lokalne i regionalne lidere za pregovarački sto gdje se razlike mogu razbijati, provjeravajući poguban utjecaj drugih zemalja u tom procesu. Lideri Bosne i Hercegovine, naravno, moraju odgovoriti na izazov. Ali to se može dogoditi tek kada Zapad vrati dugoročnu evropsku perspektivu regionu,” piše Latal.

“Zapaljen je fitilj na balkanskom buretu baruta. Mora se iskorijeniti prije nego što region, pa čak i sama Evropa, bude zahvaćen vatrom,” zaključio je.

Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad