Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić se suočava "s najvećim izazovom do sada", s obzirom da masovni protesti destabilizuju njegovu vlast i njegovu “à la carte” vanjskopolitičku poziciju, navodi se u analizi Evropskog savjeta za vanjske poslove (ECFR). Upozorava se da bi nemiri do kojih bi moglo doći uslijed ovoga mogli da se preliju i na susjedne zemlje, te da bi Evropska unija trebala iskoristiti ovaj trenutak da podrži demokratske promjene i regionalnu stabilnost.
Kako navodi ECFR, ove zime, predsjednik Srbije Aleksandar Vučić “klizi po opasno tankom ledu”. Masovni studentski protesti protiv korupcije doveli su do ostavke premijera Miloša Vučevića, kao i nekoliko drugih članova njegove vlade. Prošle sedmice, predsjednik je nagovijestio da bi previranja mogla dovesti do vanrednih parlamentarnih izbora na proljeće.
Međutim, bijes javnosti i urušavanje njegove vlade nisu jedini problemi s kojima se Vučić suočava.
“Čak i prije protesta, njegova dugogodišnja “à la carte” strategija balansiranja između Zapada i Rusije (uz povremeno oslanjanje na Kinu) počela je da se urušava. I Evropska unija i Rusija sve više pritiskaju Beograd da odabere stranu. Sada se Vučić našao u situaciji gdje mu međunarodna podrška za unutrašnje probleme gotovo ne postoji – a manevarski prostor mu je ograničen”, navodi se u analizi.
Ističe se da ovo daje Evropljanima “ključnu priliku” da usmjere događaje ka stabilnosti i demokratskom napretku, dok minimiziraju rizik od regionalnih posljedica. “Kako bi spriječila produženu nestabilnost i vratila Srbiju na pravi put, EU bi trebala podržati civilno društvo, riješiti regionalne napetosti i ojačati evropsku perspektivu Srbije”.
Situacija se mijenja
Masovni studentski protesti počeli su prošlog novembra nakon što se krov željezničke stanice u Novom Sadu urušio, usmrtivši 15 osoba i teško povrijedivši još dvoje. Mnogi građani su za tragediju okrivili korupciju u vladi. Od tada su se zahtjevi demonstranata proširili, te ukazuju na loše upravljanje javnim sredstvima, nedostatak slobode medija, disfunkcionalnu vladavinu prava i izostanak reformi izbornog sistema, kao i Vučićeve veze s korupcijom i organizovanim kriminalom. Sada zahtijevaju sistemsku promjenu načina upravljanja državom i smjenu vlasti.
U mnogim aspektima, ovo nije ništa novo. Srbi su često izlazili na ulice protestujući protiv korupcije, izborne krađe i autoritarnog vladanja Vučića – s masovnim demonstracijama 2017, 2018, 2020. i 2023. godine. Međutim, navodi se da je do sada Vučić uspijevao ugušiti političku opoziciju etiketirajući je kao strane agente i koristeći hapšenja, policijsku silu i zastrašivanje.
“Ovaj put, međutim, situacija se mijenja. Vučić je više puta omalovažavao proteste i njihove zahtjeve (čak je branio vozača koji se zaletio automobilom u masu demonstranata i teško ih povrijedio). Ipak, nije uspio obuzdati bijes građana. Trenutni protesti su privukli podršku oko dvije trećine stanovništva i najveći su od 2000. godine, kada su masovne demonstracije dovele do pada tadašnjeg predsjednika Slobodana Miloševića”, piše ECFR.
“Ni EU ni Rusija ne smatraju Srbiju pouzdanim partnerom”
Jasna domaća nepopularnost Vučića uticala je i na volju njegovih međunarodnih partnera da ga podrže. S jedne strane, Rusija je javno upozorila Srbiju da ne zapadne u “haos”.
Kako ocjenjuju u ECFR-u, “Moskva vjerovatno neće podržati lidera koji gubi moć, ali neće ni lako odustati od Srbije”. Navode da bi, “umjesto podrške Vučiću, Rusija mogla pokušati mobilizirati prorusko stanovništvo u Srbiji protiv njega ili bilo koje buduće vlade koja bi se približila Evropi”.
S druge strane, EU je naglasila potrebu za zaštitom građana i demonstranata, “ali je uglavnom ostala tiha i nije požurila u Vučićevu odbranu u ime stabilnosti, kao što je to činila u prošlosti”.
Ovo dodatno ugrožava Vučićevu politiku balansiranja između EU i Rusije. Tokom svog mandata, Vučić je pozicionirao Srbiju između EU (zbog ekonomske pomoći i fondova) i Putinove Rusije (zbog podrške protiv nezavisnosti Kosova, ruskog gasa i autoritarnih vrijednosti), dok je u međuvremenu sarađivao i s Kinom.
Objašnjava se da mu je kratkoročno ova strategija omogućila da “igra svoju igru i ostvaruje ekonomske koristi”.
“Međutim, dugoročno, ni EU ni Rusija ne smatraju Srbiju pouzdanim partnerom – čak i prije protesta, obje strane su postavljale pitanje njene lojalnosti”, dodaje se.
Za Brisel, Vučićevi odnosi s Moskvom su odavno zabrinjavajući. Od početka ruske invazije na Ukrajinu 2022. godine, Srbija je odbila da uvede sankcije Rusiji. Vučić se čak ponudio kao posrednik između Kijeva i Moskve, naglašavajući tradicionalno prijateljstvo Srbije i Rusije. Nedavno je imenovao dvojicu proruskih pojedinaca koji su pod američkim sankcijama u svoju vladu, što je dodatno zabrinulo EU.
U svom poslednjem izveštaju o napretku, EU se žalila na pitanja vladavine prava, nedostatak slobode medija i nazadovanje u demokratskim praksama, kao i na još uvek neispunjeno obećanje o priznavanju Kosova. Oklijevanje država članica spriječilo je otvaranje naredne faze pregovora, dok je Brisel upozorio Srbiju da je stavljanje na stranu Rusije po takvim pitanjima u suprotnosti sa njenim pristupanjem EU i regionalnom stabilnošću, ali bez uspjeha.
Moskva također gubi strpljenje. Nakon što su SAD uvele sankcije srpskoj energetskoj kompaniji NIS, u kojoj Rusija ima 56% udjela, proruskih mediji su direktno kritikovali Vučića zbog toga i prekida vojne saradnje s Rusijom. Članak upozorava Vučića da se okreće Zapadu, ali da proruski nastrojeni Srbi neće slijediti isti put.
Rusija je takođe odstupila od svog tipičnog stava protiv nezavisnosti Kosova tvrdeći da ako EU prizna Kosovo, Moskva ima opravdanje da tvrdi da okupirani ukrajinski region Donbas treba da bude priznat kao ruski – na veliko razočaranje Beograda.
Kako Evropa može reagovati
U ECFR-u ocjenjuju da sve ovo ukazuje na to da bi konačno urušavanje Vučićeve moći moglo biti na vidiku.
Dugoročno, to bi bilo korisno za evropsku budućnost Srbije, ali kratkoročno bi moglo izazvati haotičnu političku reorganizaciju. To bi moglo dovesti do unutrašnje i regionalne nestabilnosti. U Srbiji bi mogli eskalirati sukobi između građana i policije, a kriminalne grupe bi mogle iskoristiti situaciju za širenje svojih operacija, navode.
Također upozoravaju da bi se takvi nemiri mogli preliti i na susjedne zemlje:
“Nacionalističke grupe iz Srbije mogle bi iskoristiti nestabilnost za izazivanje sukoba na Kosovu, slično napadu militanata u septembru 2023. godine. Također, nacionalističke snage iz Srbije i (bh. entieta) Republike Srpske mogle bi iskoristiti trenutak haosa da ponovo pokrenu pitanje otcjepljenja Republike Srpske od Bosne i Hercegovine”.
Navodi se da bi EU mogla poduzeti nekoliko koraka kako bi podržala mirnu tranziciju vlasti i ublažila potencijalne posljedice.
Prvo, EU i NATO bi trebali osigurati da etničke i političke tenzije ne eskaliraju, posebno u Bosni i Hercegovini i na Kosovu, gdje je status quo već nestabilan.
Drugo, EU bi trebala razgovarati s članovima vlade Srbije, opozicijom i civilnim društvom, kako bi se olakšao demokratski prijelaz vlasti i ojačale institucije. Dijalozi bi mogli da imaju za cilj omogućavanje lakšeg pristupa EU, vraćanje koherentnosti unutar srpskog političkog rukovodstva i popravku demokratske kontrole i ravnoteže u zemlji.
“Na kraju, glavni gradovi i institucije EU treba da iskoriste ovaj pogodan trenutak da pošalju snažnu poruku da je budućnost Srbije u Evropi i pošalju snažnu podršku studentima, čiji su zahtevi ipak slični evropskim vrednostima. To će pomoći u ublažavanju pokušaja Rusije da prožme nemire među proruskim elementima stanovništva. Kako bi pokazala podršku srpskim prodemokratskim demonstrantima, EU bi trebalo da signalizira da bez napretka u vladavini prava, demokratskim praksama i slobodi medija, njeni finansijski podsticaji neće biti dostupni”, navodi se.
Na kraju se ističe da, dok građani Srbije izlaze na ulice, “alternativa trenutnoj vlasti još nije na vidiku”, a upravo ovdje bi evropski političari trebali igrati ključnu ulogu – tako što bi “podržali građane koji žele prepisati historiju svoje zemlje u skladu s vrijednostima na kojima je EU izgrađena”.
“Ovo bi konačno pokazalo da je EU mnogo više od institucionalne strukture; proizvod je međusobno povezanih ideja koje duboko odjekuju u društvenom i političkom životu evropskih zemalja”, navodi se.
╰┈➤ Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad, pridružite nam se i na WhatsApp kanalu klikom ovdje
Kakvo je tvoje mišljenje o ovome?
Budi prvi koji će ostaviti komentar!