Hristos voskrese, Hristos vaskrse, Hristos vaskrs, Hristos vaskrese ili Hristos voskrse – znate li šta je pravilno?

Uskrs je među vjernicima poznat kao najveći hrišćanski praznik, a među filolozima i ljubiteljima jezičkih nedoumica kao dan kad se pokreće najviše rasprava oko toga kako se šta kaže.

Da riješimo odmah sve dileme, ono što je najvažnije jeste da čestitate iskreno. Takvu čestitku prihvatiće svaki istinski vjernik, kako god da ste je formulisali, pa makar to bilo i „zapadnjački“, odnosno „katolički“ – Srećan Uskrs. Svi drugi oblici su nastali pod uticajem kulturnih i vremenskih tradicija koji su se ukrštali na ovim prostorima, pa je tako „Uskrs“ srpsko narodno ime, Vaskrs stari srpski književni i crkveni naziv, a Voskresenije današnje srpsko crkveno.

Ali šta na sve ove nedoumice kaže gramatika?

Prema opšteprihvaćenom rječniku Matice srpske, najpravilnije bi bilo reći: „Hristos vaskrse“, međutim, sasvim je u redu i „Hristos voskrese“. Kako je onda nastala najveća jezička dilema u Srblja – Vaskrs ili Uskrs? Da krenemo ispočetka…

Izvorni oblici reči kao što su Vaskrs, Vaskrsenije, Vaskrsnuti, Vaskrse potiču iz starog srpkog crkvenog i književnog jezika. Ove riječi u prevodu označavaju uskrsnuće, odnosno ustajanje iz mrtvih i ponovno oživljavanje. Takozvani srpskoslovenski jezik, odnosno srpska redakcija staroslovenskog jezika, nastala je u vrijeme kada su Srbi primili slovensko bogosluženje i slovensku pismenost, tokom 10. vijeka. Od tada pa do prvih decenija 15. veka, Srbi su pomenute riječi izgovarali sa poluglasnikom iza početnog „V“, a od 15. veka pa nadalje izgovaraju ih sa „A“. Dakle to je riječ Vaskrs.

Negdje od sredine 18. veka do danas ruskoslovenski jezik se upotrebljava u Srpskoj pravoslavnoj crkvi kao zvaničan crkveni jezik. U tom crkvenom jeziku riječi o kojima govorimo izgovaraju se na ruski način, sa „O“ u prvom slogu, Voskresenije, Voskresnuti, Voskrese.

Reč Uskrs, s druge strane, pripada srpskom narodnom jeziku, u kojem je u veoma davno vreme početno „U“ dobijeno od starog početnog „V“.

Da je razlika između riječi Uskrs i Vaskrs zapravo političkog karaktera piše u Srpskom jezičkom priručniku, čiji su autori Pavle Ivić, Ivan Klajn, Mitar Pešikan i Branislav Brborić. Tu kaže da postoji veliki broj hrvatskih riječi čije preuzimanje ne dolazi u obzir, ali i da je „broj takvih riječi donekle i vještački povećan posljednjih godina, politički motivisanim (mada sasvim nenaučnim) tvrdnjama da je tobože „domovina“ hrvatski, a samo otadžbina srpski, ili da „hrvatske“ oblike Uskrs, uskršnji treba zamijeniti „srpskim“ Vaskrs, vaskršnji. Ipak, u Pravopisu srpskog jezika piše da, iako se obje riječi koriste u srpskom književnom i narativnom izrazu, izvjesne razlike postoje. One su stilskog karaktera, pa je tako prefiks „vas-“ svečaniji, a prefiks „us-“ pripada stilski neutralnom standardu, piše nova.rs.

Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad