Evropa se nalazi u najvećoj opasnosti od 1940-ih. Kako brutalni rat Rusije protiv Ukrajine ulazi u svoju četvrtu godinu, promjene u politici administracije Donalda Trumpa znače da se Evropa iznenada suočava s mogućnošću rata s Rusijom bez pune podrške Sjedinjenih Američkih Država. Washington sada pregovara o mogućem miru direktno s Moskvom i Kijevom, bez učešća drugih evropskih zemalja. Također se čini da je spreman postići dogovor uglavnom pod ruskim uslovima, piše Jo Inge Bekkevold, viši istraživač za Kinu pri Norveškom institutu za studije odbrane, za Foreign Policy.
Pored gore navedenog, Trumpova administracija zahtijeva da bilo kakve sigurnosne garancije Ukrajini pruže evropske zemlje bez američke podrške, te je signalizirala nesigurnost u vezi s poštivanjem obaveza iz Člana 5 NATO-a, koji predviđa zajedničku odbranu u slučaju napada. Kako Bekkevold piše za FP, “ovo je stanje koje evropske oružane snage nisu spremne podnijeti“.
“Evropljani bi, naravno, mogli u potpunosti okriviti ruskog predsjednika Vladimira Putina i američkog predsjednika Donalda Trumpa—i mnogi to i čine. No, na kraju krajeva, Evropljani moraju priznati da sada plaćaju cijenu vlastitog geopolitičkog neznanja“, navodi se u analizi.
Historija je prepuna primjera lidera koji su zatvarali oči pred geopolitičkim prijetnjama, zbog čega su njihove nacije kasnije plaćale visoku cijenu. Francuski car Napoleon Bonaparte zanemario je geografske izazove kada je 1812. izvršio invaziju na Rusiju, a razorni gubici njegove vojske tamo su doprinijeli njegovom konačnom porazu u bici kod Waterlooa tri godine kasnije.
Nacistička Njemačka napravila je sličnu grešku, pokrenuvši vlastitu propast kada je 1941. napala Sovjetski Savez, izlažući se ratu na dva fronta.
Na nivou visoke strategije, kineska dinastija Ming napravila je jednu od najkrupnijih geopolitičkih grešaka u historiji kada je u 15. vijeku napustila pomorstvo. Naime, u 14. i ranom 15. vijeku Kina je imala najmoćniju i najimpresivniju flotu koju je svijet ikada vidio, u potpunosti dominirajući trgovačkim rutama u Indijskom okeanu i zapadnom Pacifiku. Međutim, od 1430-ih nadalje, upravo u trenutku kada su evropske pomorske sposobnosti rasle, kineski carevi smanjili su podršku brodogradilištima i zabranili većinu prekookeanske trgovine. Kao rezultat toga, evropske mornarice dominirale su azijskim vodama narednih pet stoljeća.
Evropa ignorisala tri ključna geopolitička razvoja
Kako piše Bekkevold, Evropa nije naučila iz ovih primjera—i ignorisala je tri ključna geopolitička razvoja.
Prvo, Evropa je zatvorila oči pred ponovnim usponom Rusije kao imperijalne sile, što je najvažniji i najdalekosežniji geopolitički razvoj koji direktno pogađa Evropu od kraja Hladnog rata.
Poput careva dinastije Ming koji su odbacili svoju flotu, Evropljani su doslovno napustili geopolitiku. Gotovo dvije decenije razvijali su vojne snage više prilagođene borbi protiv pobunjenika u afganistanskim planinama i zastrašivanju pirata u Adenskom zaljevu nego odbrani evropskog kontinenta. Evropa je mogla priuštiti ovaj odmor od geopolitike i ignorisati Putinovu sve veću agresivnost iz jednog jednostavnog razloga: sigurnosna garancija koju su pružale Sjedinjene Države.
Drugo, Evropa nije prepoznala geopolitičku logiku uspona Kine, koja će na kraju natjerati SAD da preusmjere svoju vojnu strategiju ka Indo-Pacifiku. Kada je Obamina administracija 2011. prvi put najavila američki “zaokret ka Aziji”, samo dvije evropske zemlje ispunjavale su NATO-ov cilj izdvajanja najmanje 2% BDP-a za odbranu. Deceniju kasnije, 2021. godine, samo četiri dodatne evropske članice NATO-a dostigle su ovaj prag.
Jedan od razloga za ovaj nedostatak odgovora bio je privremeni američki povratak u Evropu, kada je Washington premjestio trupe u istočnu Evropu i ratne brodove nazad u Atlantik kao odgovor na rusku aneksiju Krima 2014. godine. Mnogi evropski stratezi su vjerovali da su SAD trajno odustale od “zaokreta ka Aziji”.
“Međutim, zanemarili su činjenicu da je američko preusmjerenje ka Pacifiku vođeno najjačim i nezaustavljivim silama međunarodnih odnosa: ravnotežom moći i strahom od rastućih hegemona“, navodi se u analizi.
Kineska vojna potrošnja od 309 milijardi dolara u 2023. godini bila je veća od ukupne potrošnje ostatka Istočne i Južne Azije zajedno, što znači da bi Kina lako mogla dominirati regionom ako bi se Sjedinjene Države povukle odatle.
Situacija u Evropi je potpuno drugačija. U analizi se ističe da je Ruska ekonomija, prema nominalnom BDP-u, manja od italijanske i da joj nedostaju ključni tehnološki i proizvodni kapaciteti.
“Svaka nesposobnost Evropljana da odvrate i obuzdaju Rusiju isključivo je posljedica njihove prošle i sadašnje nespremnosti da to učine“, ističe se.
Ova razlika u ravnoteži moći između Azije i Evrope pomaže objasniti zašto Washington nastavlja da balansira između Moskve i Kijeva. Rješavanje rata u Ukrajini omogućilo bi sveobuhvatnije preusmjerenje američke vojske prema Aziji.
Treći geopolitički razvoj koji je Evropa ignorisala na sopstvenu štetu jeste kinesko-rusko partnerstvo, njegova unutrašnja strateška logika i vrijednost koju obje zemlje pridaju tom savezu.
Naime, kineski ekonomski uspon omogućio je Rusiji da diverzifikuje svoje trgovinske odnose i smanji zavisnost od Evrope. To je postalo posebno važno za Rusiju od 2014. godine, kada je Zapad prvi put uveo ekonomske i finansijske sankcije kao odgovor na aneksiju Krima.
Iako je “mlađi” partner, Rusija zna da je Kina zaokupljena svojim rivalstvom sa Sjedinjenim Državama na Pacifiku, što smanjuje percepciju prijetnje Moskve prema Pekingu. Zapravo, Rusija ne bi pokrenula invaziju na Ukrajinu da je imala neprijateljski nastrojenu Kinu na svom azijskom krilu. Za Kinu, dobri odnosi s Rusijom još su više vođeni geopolitikom i ravnotežom moći. Savezništvo s Moskvom moglo bi Pekingu dati prednost u nadmetanju sa Washingtonom.
Evropljani “na odmoru od historije”
Povratak Rusije imperijalizmu, preusmjerenje SAD-a ka Aziji i kinesko-rusko partnerstvo trebali su evropske lidere podstaći da preispitaju sigurnosne aranžmane svog kontinenta, ali to se nije dogodilo. Navikli smo smatrati Evropljane onima koji žive na “odmoru od historije”, do te mjere da nas njihovo geopolitičko neznanje više ne iznenađuje.
Evropske sile nekada su bile majstori strategije. Realizam u teoriji međunarodnih odnosa, s naglaskom na ravnotežu moći, u velikoj mjeri se temelji na studijama evropskih velikih sila. Lord Palmerston, britanski ministar vanjskih poslova u 19. vijeku, rekao je: “Mi nemamo vječne saveznike ni vječne neprijatelje. Naši interesi su vječni i trajni, i njih je naša dužnost slijediti“. Kako piše Bekkevold, njegov savjet bi evropskim liderima bio od velike koristi u proteklim decenijama.
Navodi se da strateška sljepoća Evrope ima više uzroka, ali dva su posebno bitna.
“Prvo, evropske nacije su se od majstora strategije pretvorile u strateške podanike Sjedinjenih Država, naročito nakon Sueske krize 1956. godine“, piše Bekkevold.
Iako su evropske vlade izražavale neslaganje s raznim politikama SAD-a tokom godina, poput američke invazije na Irak 2003. godine, one su i dalje ostale države drugog reda u savezu sa supermoćnom silom. Kao takve, bile su više zabrinute za to da budu lojalni saveznici i da održe angažman Washingtona u Evropi nego za razvoj vlastitih strateških kapaciteta.
Još jedan razlog za evropsku stratešku nesposobnost gotovo je isključivi fokus na pravila i multilateralizam u savremenom evropskom načinu razmišljanja.
Smjene paradigmi između liberalizma zasnovanog na pravilima i realizma ravnoteže moći kao dominantne sile koja oblikuje ponašanje država ponavljajuća su tema u međunarodnim odnosima. Padom Sovjetskog Saveza, Evropljani su čvrsto vjerovali da su konačno stvoreni uslovi za ostvarenje ideje njemačkog filozofa Immanuela Kanta o vječnom miru zasnovanom na demokratiji, slobodnoj trgovini i institucijama koje bi obuzdale politiku moći. Ovaj optimizam nakon Hladnog rata nije bio jedinstven za Evropu, ali je bio izraženiji tamo nego u bilo kojem drugom dijelu svijeta.
“Kada je liberalizam postao ne samo dominantna paradigma već i moralni imperativ, zagovornici geopolitičkog realizma, sa svojim naglaskom na ravnotežu moći, često su bili otpisani kao glasnici apokalipse. Postali su predmet ismijavanja, kao kada su se njemački zvaničnici 2018. godine smijali Trumpovom upozorenju—kao što su i drugi ranije upozoravali—da je energetska zavisnost od Rusije opasna strateška greška“, ističe se.
Dakle, postavlja se pitanje kuda bi Evropa odavde trebala krenuti?
“Kako bi izbjegla sudbinu dinastije Ming, čije su greške progonile Kinu stoljećima, Evropa hitno treba veliku strategiju s koherentnim pogledom na sigurnost, demokratiju i ekonomiju. S obzirom na fragmentiranu politiku kontinenta i nedostatak jasnog liderstva, ovo je težak zadatak“, navodi se.
Evropa ima pet do deset godina da ojača
Što se tiče sigurnosti, Bekkevold navodi da je “hrabri ukrajinski otpor oslabio ruske vojne kapacitete do te mjere da analitičari za odbranu procjenjuju kako Evropa vjerovatno ima vremenski okvir od pet do deset godina da ojača svoje vojne sposobnosti prije nego što Rusija u potpunosti obnovi svoje gubitke“.
Iako su Trumpove politike vjerovatno trajno promijenile evropski pogled na Sjedinjene Države, transatlantske veze možda nisu potpuno uništene. Umjesto da pokušava razviti nezavisni odbrambeni koncept povezan s Evropskom unijom, Evropi bi bolje koristilo da održi odnose sa Sjedinjenim Državama unutar NATO okvira. Međutim, Evropa bi trebala težiti “obrnutom NATO-u”, u kojem bi ona, a ne Sjedinjene Države, bila dominantna sila u savezu.
Dok održava transatlantske odnose, Evropa bi također trebala povećati svoju stratešku autonomiju do te mjere da može preživjeti moguće američko napuštanje savezništva. Također mora biti dovoljno jaka da izbjegne “savezničku zamku”, u kojoj bi Sjedinjene Države zahtijevale da evropske zemlje obavljaju njihove prljave poslove u vanjskim misijama koje su u suprotnosti s interesima kontinenta.
Konkretne akcije umjesto samita i govora
Evropski izazovi ne staju na sigurnosti. Naime, kako se ističe u analizi, “model demokratske vladavine u Evropi sada je pod ozbiljnom prijetnjom—iznutra, kao i od strane ruskog i američkog uplitanja“.
Konačno, kako je nedavno istakao izvještaj Marija Draghija o konkurentnosti EU, evropska ekonomija je također u lošem stanju. Novoobjavljeni izvještaj Organizacije Ujedinjenih naroda za industrijski razvoj procjenjuje da će do 2030. godine evropska industrijska sila—Njemačka—činiti samo 3 posto globalne industrijske proizvodnje (u padu s 8 posto iz 2000. godine), dok će Kina kontrolisati čak 45 posto (u porastu sa 6 posto iz 2000. godine).
Kako bi zadržala privlačnost demokratije za svoje građane i izgradila snažnu odbrambenu strukturu sposobnu za odvraćanje Rusije, Evropa mora brzo revitalizirati svoju ekonomiju.
“Ako Sjedinjene Države više nisu voljne ekonomski sarađivati s Evropom kao u drugim oblastima, tada bi evropski lideri trebali nastojati vratiti Ujedinjeno Kraljevstvo u EU, razviti veze kontinenta s Afrikom i preispitati odnos s Kinom“, navodi se.
“Samo ozbiljne, konkretne i brze promjene u ovom pravcu—umjesto još samita i govora—pokazale bi da se Evropa probudila iz svog dugog geopolitičkog sna“, ističe se na kraju.
╰┈➤ Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad, pridružite nam se i na WhatsApp kanalu klikom ovdje
Kakvo je tvoje mišljenje o ovome?
Budi prvi koji će ostaviti komentar!